Кожны год у Расіі і іншых постсавецкіх краінах ажыццяўляецца прызыў маладых рабят у армію і кожны мужчына ў тым ці іншым выглядзе сутыкаўся з армейскімі ўстановамі. Пры гэтым вы не заўважалі, нейкай неабсяжнай пустэчы на гэтую тэму ў інфармацыйным полі? Інстытут падаўлення, праз які прайшоў кожны мужчына ў краіне, цалкам ігнаруецца, і людзі, жахліва спрачаюцца пра ЛГБТ, украінскіх нацыяналістаў, лібералаў і іншых выдуманых ворагаў. Будзем аднаўляць справядлівасць — пара пачаць размову на гэтую тэму.

Вернемся назад у часе — куды-небудзь у старэйшыя класы школы, бо менавіта тады дзяржава раптам успамінае пра цябе. Аказваецца, нарадзіўшыся, кожны хлопчык падпісаў нейкі негалосны кантракт, змесціва якога, у агульным і цэлым, наступнае: «Жыві да 18 гадоў, а потым, будзь так добры, Радзіме год жыцця аддай*.», і ўнізе вельмі дробным шрыфтам напісана «* магчымы выключэнні».

У старэйшых класах 23 лютага перастае быць проста «днёмаховыбацькаўшчыны», а ператвараецца ў «Дзень абаронцаў Айчыны». Прыкладна ў той жа час маладых хлопцаў абавязкова вязуць за горад у ваенны лагер, дзе яны паназіраюць за стральбой танкаў і іншых гармат, а таксама трохі пастраляюць з вядомага АК-47 і, увогуле, акунуцца ў ваеннае жыццё на адзін дзень.

Ваенкамат

Потым пачнуцца медыцынскія камісіі, калі не змяняе памяць, то дзесьці разы два давядзецца тырчаць у ваенкамаце, праходзячы разнастайных лекараў і вайскоўцаў бюракратаў. У апошні кабінет, дзе засядае камісія, трэба ўваходзіць з нейкай вайсковай гаворкай накшталт «Таварыш камандзір, радавы такойсьці прыбыў», пасля чаго варта пакласці свае паперы на стол. Атрымаўшы сінюю паперку, ты вольны на ўсе чатыры бакі да дасягнення паўналецця.

Камісія

Сіняя паперка

Школьнікі нейкі час абмяркоўваюць сваю «прыдатнасць» і «непрыдатнасць», папярэдне успамінаючы розныя афіцыйныя «адмазкі» накшталт плоскаступнёвасці, блізарукасці і іншых, адначасна сцвярджаючы, што іх, ці то адмянілі, ці то не адмянілі. Пасля медкамісій звычайна ёсць выхвалякі, якіх запісалі ў ПДВ або іншыя стромкія войскі. Але, наогул, пасля пары візітаў у ваенкамат ўсё гэта вайсковае ўзбуджэнне хутка забываецца і праходзіць.

Школу ў Расіі сканчаюць ў 16–17 гадоў і ўсе пагалоўна ідуць у інстытуты альбо універсітэты, карыстаючыся афіцыйнай магчымасцю не служыць у войску ў час вучобы. Прычым, калі вы думаеце, што маладыя людзі ідуць атрымліваць вышэйшую адукацыю з-за сапраўднага жадання вучыцца, то вымушаны вас засмуціць — у большасці няма сродкаў для атрымання платнай вышэйшай адукацыі, таму многія выбіраюць нейкую шарагу па прынцыпе «танней і бліжэй». Дакладней, не «танней», а «бясплатна». А бясплатна там, дзе конкурс нізкі — у непрэстыжных (гэта значыць няякасных) універсітэтах і на непрэстыжных спецыяльнасцях.

Паступіўшы, будучыя абаронцы Айчыны спакойна існуюць і вучацца на сваіх факультэтах і праграмах некалькі гадоў. Вядома, не варта забываць, што кожны год трэба працягваць свой блакітны білецік у ваенкамаце, пацвярджаючы свой факт вучобы, але гэта не складана — проста марнаванне часу.

Зрэшты, усё добрае канчаецца, і набліжаецца той самы час. Адукацыя ў ВНУ падыходзіць да сярэдзіны праграмы або яе канца, агульны прызыў прэзідэнт не адмяніў за гэты час, а метэарыт на Зямлю не ўпаў, адначасна знішчыўшы ўсе ваенкаматы і, аказваецца, ты — прыдатны, і часу ў цябе годзік-два, максімум тры, каб нешта прыдумаць і зрабіць.

Павінен сказаць, што гэта вясёлы час. Усе юнакі перыядычна абмяркоўваюць армію, падшпільваюць і палохаюць адзін аднаго, што «той-та пойдзе служыць з яго бяздзейнасцю». Большасць, вядома, служыць не жадае і быццам бы як трэба «нешта рабіць», але «як-небудзь потым».

На гэтым этапе можна вызначыць тры самых галоўных тыпа прызыўнікоў. Першы тып рана ўсвядоміў існуючую праблему і заняўся ёй. Яны раней за ўсіх атрымліваюць запаветны ваенны білет, і праблема арміі іх ужо не тычыцца. Другі тып актывізуецца толькі на апошнім курсе універсітэта і за гэты год паспяхова вырашае сваю праблему. Апошні тып, не распачаўшы нічога за ўвесь час навучання, звычайна падвяргаецца падколам і ўсмешкам з боку двух іншых. Часцяком заслужана, улічваючы, што можна шмат чаго распачаць за некалькі гадоў навучання.

Складана сказаць, які студэнт патрапіць у якую групу, бо гэта залежыць ад шматлікіх фактараў: характар самога студэнта (адказны або безадказны), яго планы на будучыню (выразны план або рускае «авось»), забяспечанасць сям’і, адносіны з сям’ёй, пазіцыя юнака і яго сям’і да войска, стаўленне да карупцыі, сямейныя сувязі і гэтак далей.

Варта таксама сказаць, што некаторыя прызыўнікі аказваюцца непрыдатныя па здароўі і дзяржава ў іх забірае толькі час на наведванне бальніц і ваенкамата. Некаторыя прызыўнікі адпраўляюцца на год аддаваць доўг Радзіме, дзе яны, як кажа дзяржаўная прапаганда, «становяцца сапраўднымі мужчынамі».

Мяне, зрэшты, цікавіць менавіта працэс пазбягання арміі, бо, асабліва таго не ўсведамляючы, значная колькасць мужчын атрымлівае свой «першародны грэх» — становяцца часткай карупцыйнага жыцця краіны.

Такім чынам, уявім, што мы студэнты ў сярэдзіне або канцы свайго навучання. Служыць мы не хочам і амаль напэўна ў нас ёсць нейкі «прасунуты» сябар ці знаёмы, які ведае каго-небудзь, хто можа дапамагчы «адкасіць». Ну, ці можна прыйсьці ў ваенкамат бацьку і пагаварыць з начальнікам. Ці бацькі могуць патэлефанаваць знаёмаму ваеннаму і ў яго «пракансультавацца». Дзіўна наколькі даступны гэты від карупцыі і наколькі мала пра яго гавораць у грамадстве.

Увогуле, нейкім чынам выйшаўшы на патрэбнага чалавека, мы даведваемся цану дадзенай працэдуры. Так як у Расіі студэнты ідуць пасля школы адразу ва ўніверсітэт і не ўсе працуюць на апошнім курсе (а нават калі і працуюць, то часцяком прапальваюць усе грошы), то звычайна за гэтаю працэдуру плаціць сям’я. І пад сям’ёй я маю на ўвазе не толькі маму і тату: бабулі, дзядулі, цёткі, дзядзькі — любыя сваякі спатрэбяцца. Як гаворыцца, збіраюць на водкуп пану усім светам.

Кошт вар’іруецца ад ваенкамата і горада. Чым бліжэй да цэнтра горада ваенкамат, тым звычайна даражэй, што лагічна — чым багацей сям’я, тым бліжэй да цэнтра яна жыве (хоць гэта, вядома, не заўсёды так). Гэта тычыцца Масквы, але, думаю, такая ж сітуацыя ў іншых буйных гарадах.

Цана, гадоў пяць таму, была тысяч 150-200 рублёў (3-5 тысяч еўра ў тагачасным курсе) у Маскве. Напэўна хтосьці сустракаў і больш танную і больш дарагую, спрачацца не буду. У рэшце рэшт, адзінай базы дадзеных па сярэдняму кошту хабару на «адхон» ад войска яшчэ не створана.

Аплаціўшы суму ў «касу», пачынаецца бурная праца прызыўніка з медыцынскім персаналам. Наогул, павінен сказаць, уся працэдура «адхону» вельмі прыемная, наколькі гэта можна наогул зрабіць. Судзіце самі: бо і вы і медсястра і начальнік ваенкамату ўдзельнічаеце усе ў карупцыі, то гэта ў інтарэсах медсястры і начальніка зрабіць усё правільна і па «закону». А так як вы ўжо заплацілі ўсё, то вы ўспрымаецеся як кліент. Асаблівы кліент.

Медсястра, пагаварыўшы з табой і калегам, адпраўляе цябе ў тваю лякарню па прапісцы ўзяць дзіцячую медыцынскую карту, каб агледзець у цябе якія-небудзь магчымыя балячкі. Пасля, выбраўшы якую-небудзь страшную «язву», «парок сэрца» ці яшчэ нешта такое ж жудаснае, ты ідзеш па накіраванні ў іншую бальніцу, дзе цябе павінны праверыць і вярнуць у ваенкамат назад з адпаведнай даведкай.

Груба кажучы, ваенкамат ставіць гіпотэзу, што «такі-та прызыўнік мае такую-та хваробу», а іншая спецыялізаваная бальніца (па хваробах страўніка, сэрца і гэтак далей) ужо пацвярджае гэтую гіпотэзу — «так, тэсты праведзены, чалавек сапраўды хворы».

Ужо ў гэтай бальніцы вас збіраюць у асаблівую групу, дзе вы зноў праходзіце медкамісію. Некаторыя працэдуры не вельмі прыемныя (гастраскапія, дапусцім), але гэта вымушаная ахвяра. Там жа можна пабалбатаць з хлопцамі з вашай групы, яны розных узростаў і сабраны з усёй Масквы з розных раёнаў. Можна параўнаць цэны, хто колькі заплаціў.

Самі лекары, дарэчы, любасныя і, наколькі гэта магчыма, клапоцяцца аб вашым здароўе. Калі раптам па выніках крыві нешта выяўлена не тое, адправяць на дадатковыя тэсты і дадуць рэкамендацыі звярнуцца ў сваю бальніцу для ўдакладненняў вынікаў. Бо яны таксама ў долі з ваенкаматам, то ваша мэта атрымаць вызваленне ад войска супадае з іх мэтай — зрабіць усё правільна і не трапіцца.

Усе працэдуры доўжацца недзе тыдзень-два і з паперкай пра тое, што, маўляў, «так, у хлопца гэтая страшная хвароба» ты ідзеш у ваенкамат. Там табе кажуць прыйсьці праз пару месяцаў за ваеннікам, і ты будзеш вольны. Усё — платная паслуга скончана, дзяржава да вас прэтэнзій не мае.

Ваенны білет

Пасля гэтага, ужо былы прызыўнік, звычайна цікавіцца прагрэсам у сваіх сяброў і знаёмых: хто як «адкасіць», хто адслужыў, хто пакуль нічога не распачаў.

Па сваім маскоўскім вопыце магу сказаць, што адслужыла меншасць. У той жа час па назіраннях за беларускай правінцыяй, то магу сказаць, што адслужыла большасць. Цалкам верагодна прычын для гэтага некалькі. Першая — здароўе гараджан саступае здароўю вясковых дзяцей, якія жывуць у больш спрыяльнай экалагічнай абстаноўцы і больш уцягнутыя ў фізічную працу (дапамога бацькам у агародзе, па гаспадарцы і гэтак далей). Сям’і гарадскіх цалкам сапраўды багацей і маюць магчымасць «выкупіць» свайго дзіцяці, у адрозненне ад небагатых жыхароў вёсак і маленькіх гарадкоў. Таксама, думаю, самі ваенкаматы аддаюць перавагу жыхарам глыбінкі — тыя і працавіцей і менш распешчаны і менш пераборлівыя, ды і галава менш забітая гарадскім «глупствам».

З гарадскога вопыту магу сказаць, што большасць якія служылі — не самыя разумныя хлопцы ў школе. Апроч іх служаць тыя, у каго сям’я звязаная з дзяржавай — дапусцім, бацька з паліцыі або іншых дзяржструктур.

Магу таксама ўзгадаць недурных і забяспечаных юнакоў, якія служылі ў войску, бо бацькі паабяцалі купіць аўтамабіль або проста настаялі на службе. Мабыць, бацькі лічаць, што, ці то армія сапраўды робіць хлопчыкаў мужчын, ці то армія павінна выбіць «дур» з галавы, ці то проста сям’я кансерватыўных поглядаў — без паняцця, але і такія выпадкі ёсць.

Для большасці неслужыўшых тыя, хто служылі — простыя, ужо прабачце, «лохі». Гэта відаць і па саміх служаках, якія, як і былі няважнай фізічнай падрыхтоўкі, так і засталіся такімі ж пасля службы. Таксама, гэта меркаванне падтрымліваюць самі службовыя, якія часта ў адкрытую кажуць, што войска абсалютна бескарысная і год змарнаваны.

Вядома, нежаданне служыць і аддаваць год свайго жыцця сведчыць пра вялікую індывідуалізацыю маладога пакалення. Большасць не хоча губляць год, які можна выдаткаваць на што заўгодна — кар’еру, працяг вучобы, вандроўку і што заўгодна. Варта таксама памятаць, што ў лепшым выпадку ты проста страціш год, а ў горшым — можаш атрымаць, як псіхалагічную, так і фізічную траўму — хто яго ведае, куды ты трапіш, і які там будзе калектыў. Нікому не падабаецца перспектыва драіць год прыбіральні ці будаваць генералу дачу, нават калі гэтага ўжо даўно не адбываецца і гэта народны міф.

Пакуль прэзідэнты прыгожа гавораць пра радзіму, патрыятызм і іншае, насельніцтва ім вяла ківае, гледзячы па баках, аднак калі прыходзіць час за нейкую міфічную ідэю адстаяць цэлы год, дык цэлыя сем’і актывізуюцца і паспяхова супрацівяцца дзяржаўнай «інтэрвенцыі».

Гэта кажа нам пра многае. У сучаснай Расеі людзі ўсё-ткі цэняць свабоду, хоць і не зусім сьвядома. Проста гэты парог «цярпення» вельмі высокі. Толькі калі дзяржава стукаецца сям’і ў дзверы, толькі тады сям’я супраціўляецца, як можа.

Самае, вядома, жудаснае з цяперашняга становішча гэта тое, што маладыя людзі павінны ўваходзіць у дарослае жыццё праз карупцыю. Той факт, што абсалютна няма ніякіх размоў на тэму арміі, толькі даказвае, што гэта вельмі шчыльна засела ў нашых галовах. Для нас, даць хабар і ня служыць — нармальна. Прычым людзі, якія дапамагаюць з «адхонам» ад войска, знаходзяцца вельмі лёгка падчас прызыўнога ўзросту. У прынцыпе, засталося толькі скласці прайс-ліст на сайце Ўзброеных Сіл РФ.

Рэзоннае пытанне — калі можна адкупіцца хабарам, то што перашкаджае легалізаваць гэтую працэдуру? Няхай тыя, хто не хоча служыць выплацяць столькі-та грошай да свайго трыццацігоддзя ў казну і ўсё. А гэтыя грошы пойдуць на прафесійнае войска. Пры гэтым велізарныя сродкі будуць зэканомлены, уключаючы і грошы і час і ваеннага і медыцынскага персаналу і саміх юнакоў з іх сем’ямі.

Калі няма грошай на прафесійнае войска ў бюджэце, а таксама і палітычнай волі, каб павысіць падатак для ўсіх, каб аплачвалі войска ўсё, а не толькі тыя, каму пашанцавала нарадзіць хлопчыка, дык няхай хоць бы дзяржава ўвяла прапанаваную працэдуру. Быццам жа зараз афіцыйна можна купляць «прыгожыя» аўтамабільныя нумары (глядзім дапаўненне ў канцы), праўда, да гэтага гэтая практыка існавала толькі ў выглядзе карупцыі і хабару ГИБДД.

Адказ відавочны — карупцыйныя грошы ідуць людзям, замяшаным у карупцыі. Губляць свой заробак яны не хочуць, а пра такія рэчы, як разбэшчанасьць грамадства, падзенне маралі з-за карупцыі і іншыя этычныя пытанні яны не задумваюцца.

Выхадам з дадзенай сітуацыі з’яўляецца ўвядзенне кантрактнай арміі і адмена абавязковага прызыву, які дэ факта з’яўляецца прычынай пагалоўнага паступлення ва ўніверсітэты любой якасці незалежна ад жадання працягваць навучанне і таксама падтрымка велізарнай карупцыйнай складанай ў нашым грамадстве.

Вернемся да пачатку і яшчэ раз падумаем, чаму маладыя прызыўнікі і грамадства ў цэлым не кажуць пра вайсковую праблему. А як пра яе гаварыць? Тыя, хто не служыў, давалі хабар і не ў іх інтарэсах гаварыць на гэтую тэму. Тыя, хто служыў, разумеюць, што, у агульным і цэлым, проста патрацілі год свайго жыцця, набыўшы вельмі сумніўны вопыт. Тыя, хто яшчэ не «адкасіў» ці не адслужыў, думаюць, як вырашыць сваю праблему і ім не да вялізных размоў. А пасля, дрэннае хутка забываецца, і ўсе мы пачынаем абмяркоўваць больш важныя пытанні — ЛГБТ, украінскіх нацыяналістаў, ўсынаўленне дзяцей амерыканцамі і гэтак далей. Бервяно толькі адсунем ледзь-ледзь, а то на парушынку глядзець перашкаджае.

Дапоўнена 18 студзеня 2017 Аказваецца, «радыкальны» (!) законапраект, легалізуючы продаж нумароў у ГИБДД, які так моцна абмяркоўвалі прыкладна год, не быў прыняты. Зарабіла нейкая мудрагелістая сістэма, якая выдае нумары без ўмяшання звонку. Так што цяпер купіць «прыгожыя» нумары ў ГИБДД нельга ні афіцыйна, ні за хабар. Хоць я ў гэтым глыбока сумняваюся, але гэта матэрыял для асобнага артыкула.