Месяц таму ў сталіцы Беларусі падлетак даў аплявуху скульптуры паліцэйскага. За гэты ўчынак яго прымусілі прынесці прабачэнні. Такіх абсурдных сітуацый у апошнія некалькі гадоў усё больш. І не толькі ў Беларусі ці Расіі.

Каго і дзе абражалі

Другі гучны выпадак з Беларусі: CNN дадаў галоўную скульптуру Брэсцкай крэпасці ў спіс самых выродлівых помнікаў, а беларусы палічылі гэта абразлівым.

Калі казаць пра Расію ці Украіну, то можна ўспомніць ўсялякія розныя гісторыі з вечным агнём, які ўсталяваны ледзь не ў кожным горадзе. На вечным агні смажаць шашлыкі, закідваюць снежкамі, нават спраўляюць патрэбу.

У Расіі і Украіне наогул шмат гвалту і вандалізму супраць помнікаў і мемарыяльных дошак: разбіць, зламаць, адарваць ці заліць фарбай — гэта ўсё перыядычна адбываецца.

То быў Усход, а цяпер прыклад з Захаду — мемарыял ахвярам халакоста ў Берліне. Ён настолькі круты, што некаторыя людзі бачаць у ім грамадскую прастору і забаўляюцца, як могуць. Некаторых гэта абурае. Мастак нават стварыў некалькі калажаў па тэме. Адзін з іх:

Яшчэ ўспамінаецца дакументальны фільм «Аўстэрліц» беларуса Сяргея Лазніцы, дзе ён паказаў паводзіны наведвальнікаў у былых нямецкіх канцлагерах, якія ў апошні час сталі больш падобныя на тэматычныя паркі, чым на месца смутку.

Ды чаго там — я сам быў у Люблінскім канцлагеры «Майданак» і бачыў і тых, хто смуткуе і тых, хто забаўляецца.

Гэта толькі некалькі прыкладаў, але, па маім асабістым адчуваннях, дзесці з другой паловы 2010-х і на Захадзе і на Усходзе людзі сталі неяк нервовую ставіцца да помнікаў, скульптурам і мемарыялам.

На Захадзе можна задаволіць інтэрнэт-цквавньне чалавека за тое, што ён прабегся па бетонным прамавугольніке, а ў нас дзяржава можа прымусіць падлетка прасіць прабачэння не зразумей за што не зразумей перад кім. Ці правільна гэта? Думаю, што не.

Што можна рабіць ўжывую

Скажу банальную рэч: калі няма матэрыяльнага ўрону, то людзі вольныя рабіць усё, што хочуць з помнікам, скульптурай або мемарыялам. Чапаць, цалаваць, абдымаць, фатаграфаваць, лізаць, чысціць, мыць — усё дазволена. Можна нават біць, хоць гэта не самая лепшая ідэя. Нядаўна ў Харватыі помнік зламаў нагу вандалаў, калі той спрабаваў перакуліць бюст.

Ці можна весяліцца і забаўляцца ў помнікаў ці мемарыялаў? Адказ — так! Калі гэта не могілкі і па блізкасці няма ярка выяўленых магіл, то я не бачу ніякіх праблем.

Мемарыял створаны для жывых. Задача жывых — проста жыць і ўсё. Радавацца, весяліцца, кахаць. Быць дэгенератамі ў адносінах да гісторыі — абсалютна па-чалавечы, не трэба ідэалізаваць людзей сучаснасці і мінулага. Яны былі такія ж.

Я не буду спрачацца з тым, што гэта недарэчна рабіць шчаслівыя сэлфі ў канцэнтрацыйным лагеры, але ці варта ладзіць цкаваньне за гэта? Гэта толькі паказвае невуцтва канкрэтнага чалавека, і толькі.

Што тычыцца дзяцей, падлеткаў і турыстаў, якія бегаюць і весяляцца на мемарыялах, то гэта праблема архітэктараў, якія спраектавалі такая прастора, што людзі не адчуваюць яго значнасці або асаблівасці.

Наогул, што дрэннага, калі мемарыял будзе адначасова месцам смутку, радасці і весялосці? Людзі пакаленнямі адваёўваць сабе правы і свабоды, каб іх дзеці і далёкія нашчадкі маглі бесклапотна жыць у шчасце і дастатку, а не ў вечнай смутку.

Што можна рабіць онлайн

Усё, што пабудаваў чалавек, можа быць прыгожым ці выродлівым. Гэта нармальна. Таксама нармальна гэта абмяркоўваць. Напрыклад, нам падабаюцца старыя еўрапейскія кварталы, і мы не пераносім гнілыя хрушчоўкі. Мы нават «пераціраем» знешні выгляд жывых людзей, а бо нашы целы не так ужо і лёгка памяняць ці палепшыць. Так што абмяркоўваць тое, як выглядаюць помнікі і мемарыялы можна і патрэбна.

Вось, да прыкладу, манумент «Радзіма-маці» у Набярэжных Чоўнах. Разгледзьце яго больш уважліва:

Вы гатовыя, паклаўшы руку на сэрца, сказаць, што гэта выдатны і вельмі прыгожы манумент? У вас ён асацыюецца з мацярынствам? З радзімай? З СССР ці Расеяй? Ваша маці так выглядае?

Пакіну вас сам-насам з адказамі, але скажу вось што. Калі я не ўмею маляваць, але намалюю вас і вам (чакана) не спадабаецца «партрэт», то вы маеце поўнае права спытаць мяне: «Чаго за вырадак намаляваны?» і «Што за ўбогі малюнак?». І гэта не будзе абразу вас — калі мастак дрэнны, то вашы фізічныя рысы асобы тут ні пры чым.

Аналагічна і са скульптурамі і мемарыяламі. Абсалютна нармальна абмяркоўваць майстэрства мастака і праект мемарыяла. Па-за залежнасці ад падзеі або чалавека, якому пастаўлены помнік, яго выкананне можа быць жахлівым.

Да прыкладу, помнік у метро і іншай зусiм непатрэбнай прасторы папросту не заўважаць. Што тычыцца кампазіцыі праекта, то, да прыкладу, у чым сімвалізм вечнага агню? Ну, памяць пра Другую сусветную вайну. Але для мясцовага жыхара гэта проста вогнішча, з якім ніяк нельга ўзаемадзейнічаць.

Велізарная пустая прастора, закатаць у плітку з вогнішчам па цэнтры. Пра адвечны агонь ўспамінаюць палітыкі раз у год, калі трэба дэманстратыўна пад аб’ектывы пакласці вянок з сумным тварам.

Не верыце мне? Наперад у пашукавікі чытаць навіны пра мясцовых жыхароў, якія чаго толькі не робяць з гэтым вечным агнём. А мінакі нават не заўважаюць, што гэты агонь не гарыць. Пустую нежывую прастору для палітыкаў.

Іншымі словамі — дрэнна спраектаваная серада. Занадта інэртна і пасіўна для захаплення ў своеасаблівым «дыялоге» з наведвальнікам. Максімум — гэта сфатаграфуе замежны турыст. Мясцовым настолькі звыклыя такія архітэктурныя формы, якія, як і хрушчоўкі, раўнамерна раскіданыя па ўсёй краіне, што яны іх папросту не заўважаюць.

Калі казаць пра ўсякія фоташопы і мемы, то яны аналагічна не нясуць ніякага матэрыяльнага ўрону. Ўспамінаецца фоташоп ад каманды Навальнага ў Расіі, на які была неадэкватная рэакцыя расійскага грамадства.

В Волгограде сторонники Навального осквернили памятник “Родина-мать”

Я надеюсь их найдут. И посадят. Есть поступки, которые прощать нельзя pic.twitter.com/0sXqFFR8Kr

— Армен Гаспарян (@A_Gasparyan) 22 марта 2017 г.

Прычым, нават пасля таго, як усе даведаліся, што гэта стоадсоткавы фоташоп, жыхары Валгаграда пачалі збіраць петыцыю супраць гэтага «блюзнерства». Вядома, шуму дадалі расейскія ўлады, але само грамадства зрэагавала неадэкватна.

Калі прыбраць эмоцыі, то ў рэшце будзе проста карцінка ў інтэрнэце. У інтэрнэце шмат жудасных і абразлівых малюнкаў. На любы густ. Кожны знойдзе тое, што абразліва асабіста яму. Але не бачу прычын, каб фільтраваць або блакаваць інтэрнэт.

Няма матэрыяльнага ўрону — усё вольныя

Мне нават няёмка пісаць гэта, але я паўтаруся: калі няма матэрыяльнага ўрону, то і казаць няма пра што. Ўзаемадзейнічаць з помнікам або мемарыялам можна як заўгодна, калі гэта не прыносіць матэрыяльнага ўрону. А ўсё нефізічныя дзеянні наогул дазволеныя па змаўчанні — абмеркаванне, асуджэнне ці пахвала, карыкатуры або фоташоп — усё можна.

Калі казаць пра матэрыяльную шкоду, то з гэтым варта рабіць паводле закона і без лішніх эмоцый. Хочацца яшчэ раз нагадаць: помнікі або мемарыялы не роўныя могілкам. Непрыстойныя паводзіны менавіта на магілах не самая лепшая ідэя, але апаганьванне магіл адбываецца даволі рэдка і без гучнага абмеркавання ў навінах.

Як атрымалася так, што нас абражюць «непрыстойныя» паводзіны з кавалкамі каменя, і мы гатовыя за гэта падвяргаць жывых людзей ганенню? Не ведаю.

Першая сусветная вайна нічому не навучыла чалавецтва. Тыя ж самыя людзі, якія ў ёй удзельнічалі, пачалі Другую. Я сумняваюся, што помнікі выратуюць нас ад новай вайны або канфлікту. Хутчэй свабода, адкрытасць, і звычайная «сытасць» насельніцтва.

Нам трэба быць адкрытымі ў дачыненьні да іншых меркаванняў і ўчынкаў. Шанаваць сваю і чужую свабоду, а не жаданне «прыдушыць» сваё меркаванне і пазіцыю любой цаной. Нават коштам чужой несвабоды. Нам трэба менш верыць у «сакральнасць» нейкіх эфемерных рэчаў. Асабліва ў «сакральнасць» кавалкаў каменя і металу. Менавіта гэтая пазіцыя «святасці» нейкіх знакаў і сакралізацыі дзяржавы і давяла наш кантынент да кровапраліцця.