Ёсць тры розных метадаў напісання слова «Беларусь» і яго вытворных. Толькі адзін з іх актуальны для Беларусі.

«Кансерватыўны» метад: не толькі Расія

Жыла-была Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка. У СССР галоўнай мовай была руская, таму транскрыпцыя на ўсе мовы свету ішла з рускамоўнай «Белоруссии», а не беларускамоўнай «Беларусі». Савецкі саюз не быў месцам для дыскусій, таму калі Масква так вырашыла, то так і было. СССР быў назаўсёды, а потым разваліўся.

Пакуль насельніцтва працягвала жыць сваім жыццём, ва ўрадзе вырашыліся на змену назвы краіны з «Белоруссия» на «Беларусь». Важны крок у пабудове незалежнай дзяржавы, але гэты няўпэўнены лопат мала хто пачуў. З тых часоў практычна нічога не змянілася, і самыя распаўсюджаныя еўрапейскія мовы як пісалі «Белоруссия», так і пішуць.

Беларусы часта папракаюць расейцаў у тым, што тыя кажуць «Белоруссия», але праблема нашмат шырэй — так кажа ўвесь свет. Гэтым павінны займацца наш урад, але яму гэта абыякава, таму не варта чакаць ад сібіракоў у Расіі, жыхароў Бардо ў Францыі і насельнікаў партугальскай правінцыі, што яны самі пачнуць напружвацца за нас і гаварыць па-іншаму.

У нейкім сэнсе «кансерватыўны» метад мае права на існаванне, толькі ён ужо год на трыццаць як састарэў. Ніхто не можа забараніць хадзіць у 2018 годзе з Nokia 3310, але выглядае гэта трохі дзіўна.

«Правільны» метад англасаксаў

Тут будзе толькі адна мова, але затое які! Гэта дзіўна, але да Беларусі ён не мае ніякага дачынення. Гэтая мова — ангельская.

Асабіста мне грэе сэрца той факт, што на самай галоўнай мове свету ўсё пішацца як трэба. Англійская мова на тое і лепшая, што лёгка прымае ўсе заўвагі, якія зыходзяць ад краін, і ўвесь час абнаўляецца, застаючыся маладой і прагрэсіўнай.

Англійская, як і ўсе мовы, выкарыстала «кансерватыўнае» напісанне, але пасля незалежнасці Беларусі, напісанне абнавілася, а заадно і ўсе вытворныя

Вытворныя вельмі важныя, бо яны апісваюць жыхароў, мову, установы, якія прадстаўляюць краіну — ад універсітэтаў да міністэрстваў.

«Шызафрэнічны» метад. Гэта значыць «белорусский»

Гэты метад выкарыстоўваюць у Беларусі. Амаль уся краіна гаворыць па-руску, і пасля атрымання незалежнасці выкарыстоўваць «Белоруссию» было ўжо неяк не гэтак. Але сіл хапіла толькі на тое, каб змяніць назву краіны. Спадарожныя словы, якія выкарыстоўваюцца падчас абмеркавання грамадзянства, мовы, прыналежнасці да нацыі і ў іншых пытаннях — усё гэта так і засталося ад «кансерватыўнага» метаду.

Утварылася камічная сітуацыя, калі беларусы адчытваюць расейцаў за выкарыстанне «Белоруссии», і ў гэты ж час выкарыстоўваюць словы-вытворныя ад гэтай жа самай «Белоруссии» — «белорус» ці «белорусский».

У пазіцыі расейцаў ёсць нейкая логіка і праўда — звычайны «кансерватызм», звычка, інерцыя і нежаданне змяняцца. Усё гэта чалавечыя рысы, якія былі з намі на працягу стагоддзяў. А вось беларусы паводзяць сябе зусім алагічна. Яны не засталіся ў мінулым, але і не правялі паслядоўныя «рэформы» мовы.

Добрыя навіны: не ўсіх гэта задавальняе

Я заўважыў гэтую шызафрэнічнасць некалькі гадоў таму і з таго часу перыядычна адзначаю, што не ўсе пішуць так. Некалькі сайтаў для прыкладу: KYKY, 34travel, «Менск стары и новы», 1863x, беларускі The Village. Ды і проста людзі на розных форумах.

На сайце «Менск стары і новы» гэтай тэме нават прысвечана нататка.

Калі людзі самі мяняюць мову, то навошта ўводзіць нейкія «правілы»?

Усё проста: патрэбна сістэматызацыя, нейкая логіка або правіла, да якога можна спасылацца ці трымаць у розуме. Правіла трох «А» лёгка запамінаецца і папулярызуецца. Яно трэба, каб супрацьстаяць гэтаму бардаку і шызафрэніі, якое зараз адбываецца ў Беларусі.

Возьмем, да прыкладу, медыякіт рэкламадаўцам ад KYKY. У гэтым невялікім буклеце на васемнаццаці старонках вытворныя ад слова «Беларусь» сустракаюцца тры разы і ўсе яны розныя:

А колькі рознага напісання можна сустрэць у інтэрнэце — непісьменнасці няма мяжы!

Чорт пабяры, ды нават сам Пазьняк, які для абывацеляў з’яўляецца сімвалам беларускага нацыяналізму, нават ён пісаў у 1974 годзе:

«Политика насилия и лжи проводится в Белоруси, почти не ослабевая, с 1930-х годов».

Разбярэмся самі

Так, цяпер у рускамоўнай асяроддзі існуе поўны бардак з напісаннем нашай краіны і вытворных ад яе. Але мы самі яго і спарадзілі. Расейцы пішуць так, як пісалі заўсёды, і па-дурному іх папракаць, калі мы самі не разабраліся з сабой.

Наша дзяржава жыве само па сабе, мы — самі па сабе. Ніхто не можа нам забараніць пісаць так, як мы лічым патрэбным, і некаторыя СМІ ўжо выкарыстоўваюць актуальнае напісанне. Правільна робяць.

Мова не можа быць «правільнай» альбо «няправільнай». На мове гаворыць насельніцтва, і калі яно лічыць, што нейкія словы састарэлі, неактуальны, абразлівыя ці ёсць больш прыдатныя словы, то тады варта «абнаўляць» мову і нам самім абнаўляцца, як соцыуму.

Не варта думаць пра «правільна гэта лінгвістычна» або «граматычна», бо моўную норму ствараюць актыўныя карыстальнікі мовы. А сёння рэальнасць такая, што прасцей вымавіць «Беларусь» і прасцей ўтварыць і вымаўляць «беларус» і «беларуский».

Ёсць яшчэ варыянт вяртання да «кансерватыўнага» метадзе — «Белоруссии». Прынамсі, знікне гэты бардак, які спарадзіла недарэформа 90-х. Трэцяга ня дадзена — трэба выбіраць, уцячы ў лес не атрымаецца.

Правіла трох «А»

Ну, а цяпер пара, нарэшце, даць саму правіла трох «А», а таксама правільнае напісанне нашай краіны і вытворных ад яе:

Яно элементарнае і лёгка запамінаецца — «пішы ААА, трымай у галаве „беларус — беларус — беларус“».

Карыстайцеся гэтым правілам, і будзе менш бардака ў мове і на пісьме. Распаўсюджвайце, дасылайце сябрам, родным. А там і ўрад рана ці позна будзе вымушаны памяняць моўныя стандарты, як гэта адбылося з «Белоруссией» ў 90-х. Калі ж нашыя рускамоўныя суседзі з павагі да нас таксама пачнуць актыўна карыстацца гэтым метадам, будзем вельмі ўдзячныя.