Брэст ўжо будзе пабольш Пінска, таму ў яго будзе дзве падборкі: пра людзей і пра горад. У гэтай частцы паглядзім на берасцейцаў з даваеннага Брэста, які на кароткі прамежак часу стаў сталіцай Палескага ваяводства ў міжваеннай Польшчы.

Як і ў матэрыяле пра Пінск, усе фатаграфіі прадастаўлены Нацыянальным лічбавым архівам Польшчы. Дзякуй.

---

Канцэнтрацыя палітыкі ў першай палове мінулага стагоддзя была неверагоднай, таму з яе і пачнем.

Перад намі зварот ўкраінскага гетманскага камісара ў Брэсце да жыхароў Падляшша. Год не пазначаны, але паказана падзея — Першая сусветная вайна.

Я магу памыляцца, але, мяркуючы па ўсім, гэты зварот часоў Украінскай дзяржавы, якая была пад пратэктаратам Германскай імперыі. Існавала з 29 красавіка 1918 па 14 снежня таго ж года. У гэтай дзяржавы былі тэрытарыяльныя прэтэнзіі на паўднёвую частку сучаснай Беларусі — ад Брэста да Гомеля.

Вольны пераклад гэтага ліста:

«Украінская Холмшчына і Падляссе нарэшце-то вяртаюцца да Украіны-маці.

Шчаслівы прамень святла зазірнуў да вас з Радзімы. Наша свабода ідзе да вас пад апекай саюзных нам немцаў

<…> Прызначаны нямецкім імператарам гетман Украіны справядліва кіруе зараз і ідзе нага ў нагу з нямецкай арміяй. Зараз на Украіне будзе свет і вяртанне да нашай веры.

На Украіне дзяржаўнай рэлігіяй будзе наша старая праваслаўная вера <…>. <…>

Палякам і так прыйшоў канец. Як я бачу — усе польскія школы будуць зачыненыя, а там прыйдзе канец і ксёндзам. Мы цяпер сіла, таму што з намі немцы, а ўлада з сваіх рук мы не саступім».

Характэрныя ў лісце некалькі момантаў. Ён напісаны па-польску, а значыць, на поўдні сённяшняй Беларусі ў 1918 году маглі хоць бы чытаць па-польску. Што дзіўна, бо паланізацыя праводзілася ў 1921–1939 годах, а ў часы Украінскай дзяржавы (1918 год) Польшча толькі набыла незалежнасць ад Расійскай імперыі.

Далей: робіцца ўпор на «вызваленне» ад польскіх школ і каталіцызму. Не на паляпшэнне эканамічнай сітуацыі, а менавіта «вяртання да праваслаўя». Гэта значыць, можам выказаць здагадку, што менавіта гэтыя рэчы былі важныя для тагачасных жыхароў Падляшша. І яшчэ цікавы момант — сто гадоў таму Украінская дзяржава лічыла Падляссе сваёй тэрыторыяй, на якой будуць рады ўкраінскай улады.

Але не будзем настолькі паглыбляцца ў гісторыю. Палякам не прыйшоў канец і вось у нас 16 ліпеня 1922 гады. Маршал і кіраўнік Польшчы Юзэф Пілсудскі ў Брэсце узнагароджвае ветэранаў былой Сібірскай брыгадай у другую гадавіну вяртання ў Польшчу.

А тут у нас чатыры партрэта. Самы першы Сильвестэр Часноўскі — кампазітар, дырыжор і дырэктар музычнай школы ў Брэсце. Наступны ў нас Станіслаў Довнарович — ваявода Палескі (гэта значыць кіраўнік вобласці) з 1922 па 1924 год. Далей у нас два мэра Брэста: Мечыслаў Венжык і Францішак Колбуш. Першы быў мэрам ў 30-я гады, другі з 1938 па 1939. Колбуш быў апошнім мэрам Брэста часоў Польшчы.

Звярніце ўвагу на другі і трэці партрэты. Фатаграфавацца з ручкай над паперай у стылі «увесь у справах» тады было яшчэ актуальна — кампутараў-то не было.

Пышны прыём прэзідэнта Польшчы Ігнацыя Масціцкага ў Брэсце ў ліпені 1928. Машына дзівіць сваімі памерамі і раскошай!

А вось яшчэ адзін антыгерманская мітынг у цэнтры, толькі цяпер ужо ў Брэсце. Такі ўжо быў у Пінску 28 верасня 1930 года ў сувязі з заявамі нямецкага міністра

Готфрыда Трэвірануса. Брэсцкі мітынг зьявіўся пазьней — 12 кастрычніка 1930. На жаль, плакатаў не відаць, але затое шмат веласіпедыстаў.

Трохі расійскай спадчыны: помнік Суворава з роварам і надмагільны камень рускага генерала, памерлага ў 1831 годзе. Дата здымка: 14 лістапада 1930 году.

А тут у нас выдатны прыклад збавення ад расійскай спадчыны ў незалежнай Польшчы. Фотаздымак абеліска зроблены ў Варшаве. Сам абеліск прысвечаны заканчэння будаўніцтва шашы да Брэста. Мабыць, такія помнікі ў мінулым стагоддзі былі папулярныя — у гонар такой жа падзеі стаіць помнік у Пінску.

На левай фатаграфіі арыгінальны помнік: зверху рускі арол, надпіс «Па волі Аляксандра I». На правым здымку арла ўжо няма, словы пра Аляксандра прыбраныя, і 29 лістапада 1935 года дададзеная табліца.

З палітыкай на час было скончана. Атрымаем асалоду ад пейзажа — мост на Бугу ў межах крэпасці, 1930

Удзельнікі рэйса Брэст — Варшава з варшаўскага Акадэмічнага вяслярнага саюза адпачываюць на Агінскім канале, верасень 1931

Яны ж. Цікавы ветразь з узорам дывана, прыробленая да вясла. Звярніце ўвагу на «красоўкі» людзей. Аддалена нагадваюць сучасныя Converse.

А гэта — дажынкі! У мяне яны настолькі шчыльна асацыююцца з сучаснай Беларуссю, што я нават і не ўяўляў, што яны праходзілі ў Беларусі да распаду СССР.

Нацыянальныя касцюмы, вянкі, арганізацыі — ўсё як зараз.

Звярніце ўвагу на босыя ногі. Яшчэ кідаецца ў вочы нізкі рост, але можа справа ў ракурсе. У любым выпадку ўмовы жыцця былі цяжкія, а гэта адбіваецца на росце людзей.

Вянок прадстаўнікоў Янава. Выкажу здагадку, што гэта сучаснае Іванава у Брэсцкай вобласці.

Касцы

Мясцовыя палітыкі і гледачы фестывалю

Наогул, міжваенны час у Еўропе здаецца занадта ваенізаваных. Вось, напрыклад, прадстаўнікі мясцовага аддзялення Асацыяцыі стралкоў на фестывалі.

Ад палітыкі не ўцячэш. Сход Сейма (парламента) у Варшаве 26 і 27 студзеня 1931 гады. У парламенце абмяркоўвалі Брэсцкі працэс, які атрымаў сваю назву па Брэсцкай крэпасці, дзе ў ваеннай турме ўтрымліваліся ў цяжкіх умовах арыштаваныя дэпутаты.

А вось цікавы музейны экспанат. Гледзячы на такія рэчы, разумееш, у наколькі іншым свеце мы жывем у параўнанні з мінулым. Мадэль браніраванага аўтамабіля, якую вайскоўцы прапанавалі Юзафу Пілсудскаму 19 сакавіка 1932 года ў Брэсце.

Адкрыццё помніка загінулым у Першай сусветнай вайне

Упрыгожаныя казармы да свята 3 травеня, 3 травеня 1932

Вучаніцы пачатковай школы на ўроках шыцця, 1925–1939

Школьная пастаноўка «Помсты» Аляксандра Фредро, травень 1934. Крутыя касцюмы! У маёй школе такіх не было.

Вучні прыватнай пачатковай школы Саюза польскіх настаўнікаў у сцэнічных касцюмах, 25 травень 1933. Кожны сам па сабе — камусці сумна, хтосці вясёлы, хтосці сумны. З цяжкасцю верыцца, што гэта пакаленне, якое праз некалькі гадоў вынясе на сабе ўсе цяжкасці Другой сусветнай.

Адкрыццё вяслярнага сезона ў Брэсце, травень 1935

Калі ў міжваенны час лыжнікі былі падобныя на салдатаў, то цяпер у нас кожны падобны на навагоднюю елку ў сваіх рознакаляровых пухавіках.

Групавы фотаздымак удзельнікаў чэмпіянату па фехтаванні, травень 1935

Вось так выглядалі брэсцкія пажарнікі

Пісьменніца Марыя Радзевіч перад сваім домам у Грушава (цяперашні Кобрынскі раён) з настаўнікамі і вучнямі з брэсцкай школы, 1937

---

На гэтым пакуль усё. У даваенным Брэсце было месца і палітыцы і спорту і дзіцячым паданням і экскурсіям за горад. На жаль, было шмат ваеншчыны, якая потым і захліснула ўсю Еўропу.

Другая частка пра Брэст будзе спакайней — такая прагулка па горадзе. Яшчэ трэба абавязкова наведаць Пінск, каб прачуць той час і эпоху, многае з убачанага пераклікаецца з Брэстам.