У першай частцы мы распавядалі пра пяць самых буйных спадарожнікаў Сатурна. У другой частцы разгледзім пакінутыя 57.

Новыя спадарожнікі Сатурна, былі знойдзены толькі праз сто гадоў пасля адкрыцця Тэфіі і Дыёны. Астраном Уільям Гершэль ў 1789 годзе вырабіў тэлескоп з люстэркамі дыяметрам 1,2 метра, з дапамогай якога змог убачыць новыя спадарожнікі Сатурна — Энцэлад і Мімас.

Энцэлад

Энцэлад, не гледзячы на свае сціплыя памеры (дыяметр роўны 500 кіламетрам), апынуўся вельмі яркім — гэта і дало магчымасць адкрыць яго яшчэ ў XVIII стагоддзі. Паколькі спадарожнік адлюстроўвае 90 % сонечнага святла, то тэмпература на ім апускаецца да −241 градуса па Цэльсіі.

Энцэлад рухаецца ў самай гушчы аднаго з кольцаў планеты — цьмянага і шырокага знешняга кальца E, а яго паверхня шмат у чым нагадвае іншы спадарожнік — Еўропу: такі ж колер, такія ж расколіны на паверхні і такія ж вялікія гладкія вобласці, пакрытыя вадзяным лёдам.

На паверхні спадарожніка ёсць расколіны, вядомыя як «тыгровыя поласы», з іх перыядычна выкідваецца матэрыял у космас. Гравітацыйныя сілы адкрываюць і закрываюць разломы на спадарожніку. Гэта адбываецца, калі спадарожнік набліжаецца або аддаляецца ад Сатурна. Гэтыя ледзяныя выкіды спрыяюць напаўненню кальца E Сатурна, найбуйнейшага кальца ў Сонечнай сістэме. Дадзенае кальцо ахоплівае больш за мільён кіламетраў. Крыніца рэчыва для гейзераў знаходзіцца пад лёдам, хутчэй за ўсё там размешчаны акіян. Меркавана ён размешчаны ўсяго ў сотні метраў ад паверхні. У 2014 годзе было абвешчана, што аналіз дадзеных, атрыманых Касіні, дае падставы меркаваць пра існаванне акіяна пад паверхняй спадарожніка, супастаўнага па памеры з возерам Верхняе (самае вялікае па плошчы прэснае возера Зямлі).

Маленькі спадарожнік прыкаваў да сябе ўвагу мноства навукоўцаў, бо на ім ёсць: вуглярод, вадкая вада, азот і арганіка. Гэта досыць рэдкае спалучэнне для Сонечнай сістэмы прымушае задумацца пра магчымасць з’яўлення жыццёвых формаў пад ледзяной тоўшчай спадарожніка.

Мімас

Імя спадарожніку даў сын Гершэля ў гонар тытана грэцкай міфалогіі. Памер спадарожніка складае 400 кіламетраў, але, ня гледзячы на такія маленькія памеры, ён мае ўласную гравітацыю. Дзякуючы чаму гэта самае маленькае касмічнае цела, якое мае круглявую форму.

У Мімаса не высокая шчыльнасць, што гаворыць аб тым, што ён у большай ступені складаецца з вадзянога лёду і нязначнай колькасці камянёў. Тэмпература на спадарожніку не апускаецца ніжэй −209 градусаў па Цэльсіі.

У яго ёсць адна адметная асаблівасць, дзякуючы якой яго не зблытаеш з іншымі спадарожнікамі. На паверхні спадарожніка ёсць вялікі кратэр дыяметрам 139 кіламетраў. Яго называюць кратэр «Гершэль», ён з’яўляецца сведчаннем сутыкнення Мімаса з гіганцкім астэроідам. Сутыкненне ледзь не прывяло да расколу спадарожніка, пра што гавораць шматлікія расколіны, размешчаныя ў супрацьлеглым ад удару баку. На спадарожніку яшчэ шмат больш дробных кратэраў, але ні адзін з іх не можа параўнацца з кратэрам «Гершэль».

З-за ўздзеяння гравітацыйных сіл Мімаса паміж самымі шырокімі кольцамі Сатурна утварыўся прамежак, які называецца «шчыліна Касіні».

Яшчэ адной цікавай асаблівасцю спадарожніка, з’яўляецца яго падабенства да Зоркі смерці з сусвету «Зорных войнаў». Некаторыя нават лічаць, што спадарожнік паслужыў прататыпам, але гэта не так, таму што здымкі, на якіх быў выяўлены кратэр, былі зробленыя праз тры гады пасля выхаду фільма ў 1977.

Мімас і Энцэлад амаль цалкам складаюцца з лёду. Але арбіта Мімаса размешчана бліжэй да Сатурна, чым арбіта Энцэлада. І загадкай застаецца тое, што Энцэлад разаграваецца настолькі, што там растае лёд і ўтвараюцца гейзеры, а вось Мімас, хоць ён і бліжэй да Сатурна, не адчувае такога нагрэву. Навукоўцы пакуль не могуць растлумачыць гэтую з’яву.

Гіперыён

Гіперыён адкрыў дырэктар Гарвардскай абсерваторыі Уільям Бонд ў 1848 годзе. Яго сярэдні дыяметр роўны прыкладна 266 кіламетрам. Гэта найбуйнейшы вядомы несферычны спадарожнік Сонечнай сістэмы. Ён ніколі не круціцца аднолькава, паколькі акрамя Сатурна на яго ўздзейнічаюць гравітацыйныя сілы Тытана.

Шчыльнасць ў спадарожніка вельмі маленькая, хутчэй за ўсё ён складаецца на 60 % з вадзянога лёду з невялікай прымешкай металаў і камянёў, а астатнія 40 % яго ўнутранага аб’ёму складаюць пустоты. Спадарожнік выглядае як губка — усё, што сутыкаецца з ім, пранікае глыбока ўнутр. Паколькі яго шчыльнасць ненашмат перавышае палову шчыльнасці вады, то, калі б яго апусцілі ў досыць вялікі акіян, ён заставаўся б на паверхні.

Феба

Спадарожнік адкрыў Уільям Пікерынг ў 1898 годзе. Паколькі Феба круціцца вакол Сатурна ў кірунку процілеглым кірунку буйных спадарожнікаў, лічаць, што Феба ўтварылася ў поясе Койпера і пазней была захоплена прыцягненнем Сатурна.

Янус і Эпіметэй

Гэтыя два спадарожніка былі адкрыты французскім астраномам Адуенам Дольфюсам ў 1966 годзе. Спадарожнікі ўяўляюць з сябе кіпрыя цела, якія складаюцца ў асноўным з лёду. Шчыльнасць спадарожнікаў ніжэй шчыльнасці вады. Яны рухаюцца фактычна па адной арбіце, адлегласць паміж іх арбіты складае ўсяго 50 кіламетраў — гэта істотна менш іх памераў. Пры гэтым яны перыядычна мяняюцца месцамі.

Як гэта адбываецца? Янус і Эпіметэй рухаюцца па сваіх арбітах незалежна адзін ад аднаго, пакуль ўнутраны спадарожнік не распачынае наганяць знешні. Пры гэтым, пад дзеяннем гравітацыйных сіл, Эпіметэй выштурхваецца на больш высокую арбіту, а Янус пераходзіць на больш блізкую да Сатурна, гэта значыць яны мяняюцца месцамі. Такое адбываецца адзін раз у чатыры гады. Магчыма, у мінулым гэтыя два спадарожніка былі адным касмічным целам, якое падзялілася на два спадарожніка.

Праметэй і Пандора

Спадарожнікі былі выяўленыя ў кастрычніку 1980 года астраномам Сцюартам Колінзам. Праметэй і Пандора з’яўляюцца «спадарожнікамі-пастухамі» — сваёй гравітацыяй яны аказваюць уплыў на кальцо F Сатурна. Арбіты спадарожнікаў няўстойлівыя і ўваходзяць у рэзананс адзін з адным. Больш за ўсё прыкметныя змены ў іх арбітах прыкладна кожныя 6,2 года.

Гравітацыйнае поле Праметэя стварае завесы і заломы ў коле F, пры гэтым забіраючы з яго матэрыял.

Атлас і Пан

Атлас і Пан таксама з’яўляюцца спадарожнікамі-пастухамі. Яны вылучаюцца сваёй незвычайнай формай: у іх маецца выступаючы экватарыяльны хрыбет, які дае спадарожнікам асаблівую форму лятаючай талеркі. Выступы на экватары ўтварыліся з часціц кольцы А.

Пан знаходзіцца ў межах дзялення Энке кальца А. Дзяленне ўяўляе сабой праход у 325 кіламетраў у кольцы А, за расчыстку якога ад часціц і адказвае Пан.

Іншыя спадарожнікі

Астатнія 47 спадарожнікаў маюць памер менш сарака кіламетраў. Магчыма, гэта яшчэ не ўсе спадарожнікі Сатурна і іх значна больш, але хутчэй за ўсё новыя спадарожнікі будуць мець невялікі памер.

Кольцы Сатурна

Калі кажуць аб Сатурне, людзі адразу ўзгадваюць пра яго кольцы. Несумненна, гэта самая яркая яго рыса.

Кольцы планеты складаюцца ў асноўным з часцінак лёду. Велічыня часцінак вар’іруецца ад парушынкі да вялікіх крыг памерам з аўтамабіль. Таўшчыня кольцаў вельмі малая ў параўнанні з іх шырынёй (ад аднаго кіламетру да дзесяці метраў). Таму калі назіраць планету з боку, то кольцаў папросту не відаць. Галоўныя кольцы складаюцца з вадзянога лёду з прымешкамі сілікатнага пылу.

Першым, хто ўбачыў кольцы, быў Галілеа Галілей — гэта адбылося ў 1610 годзе. Першыя дадзеныя паказалі, што у планеты толькі два кальца. Але пазней, дзякуючы палётам касмічных апаратаў, аказалася, што іх значна больш.

Колькі ж кольцаў у Сатурна? Пасля палётаў Касіні і Вояджэраў стала зразумела, што кольцаў ў Сатурна не два і не тры: пры набліжэнні асобныя кольцы распадаюцца на больш дробныя, а тыя яшчэ на больш дробныя і так да бясконцасці. Таму пакуль адказаць на гэтае пытанне не ўяўляецца магчымым.

У 2009 годзе адкрылі новае кальцо — кальцо Феба, дыяметр якога апынуўся больш за 13 мільёнаў кіламетраў. Як мяркуецца, кольца складаецца з часціц спадарожніка Феба.

На гэтым скончым са спадарожнікамі Сатурна і працягнем наша падарожжа па Сонечнай сістэме. Наперадзе нас яшчэ чакаюць спадарожнікі Нептуна і Ўрана.