Заўсёды, калі ўсе пачынаюць пісаць адно і тое ж не залежна ад краіны — гэта прымушае задумацца. Асабліва насцярожвае, калі журналісты, спецыялісты і блогеры не проста пішуць, а настойліва паліваюць брудам. Гаворка ідзе пра Трансатлантычнае гандлёвае і інвестыцыйнае партнёрства (TТIP), якое з’яўляецца пагадненнем аб свабодным гандлі паміж Еўрапейскім Саюзам і ЗША.

Пра TTIP практычна нічога добрага не напісана. І правільна! Бо скандалы, інтрыгі, гісторыі пра злыя капіталістычныя звышкарпарацыі нашмат лепш прадаюцца і гучаць у загалоўках, чым сціплыя і стрыманыя «Думкі аб TTIP».

Большасць матэрыялаў аб TTIP пачынаюцца з «Guardian кажа», «Greenpeace кажа» і гэтак далей. «Дыялог» жа, як і належыць аб’ектыўнаму выданню, з самага пачатку матэрыялу паказвае спасылку на сайт пагаднення ў Еўракамісіі, каб наш чытач мог сам азнаёміцца з матэрыялам, таму што калі чалавек збіраецца неяк выказвацца пра нешта такое, то ён абавязаны хоць бы базава з гэтым азнаёміцца.

Давайце зараз абмяркуем гэтае пагадненне. TTIP створаны для паляпшэння гандлёвых сувязяў паміж ЕС і ЗША, адмене тарыфаў, усялякіх рэгуляцый і іншых (бюракратычных) працэдур, якія ўскладняюць гандаль, як для еўрапейцаў, так і для амерыканцаў.

Вось адзін прыклад з пагаднення: пошліны на імпарт машын у ЕС з ЗША складаюць 10 %, з ЕС у ЗША — 2,5 %. Можна перафразаваць: еўрапейскія машыны ў ЗША прадаюцца мінімум на 2,5 % даражэй, амерыканскія у ЕС прадаюцца мінімум на 10 % даражэй; мінімум, так як не ўлічваюцца астатнія магчымыя падаткі і выдаткі для замежнікаў.

У чым прычына? Цалкам верагодна — у звычайным лабіяванні і падтрымцы нацыянальнага аўтапрама, тым самым дзяржава стварае больш спрыяльныя ўмовы мясцовым вытворцам, а насельніцтва павінна за гэта пераплачваць. Прычым пераплата адбываецца ў любым выпадку: калі чалавек захоча купіць амерыканскую машыну, ён пераплаціць мінімум 10 % (гэта значыць 110 % ад амерыканскай кошты), калі ён пажадае купіць еўрапейскую машыну, то цалкам верагодна яна будзе даражэй, чым калі б была свабодная канкурэнцыя і вытворцы былі б вымушаныя паляпшаць свой прадукт і заадно кошты, каб прыцягнуць пакупніка, бо кошт еўрапейскіх машын ад 101–109 % больш канкурэнтназдольны, улічваючы пошліну ў 10 % для амерыканцаў, а пры адсутнасці гэтай пошліны амерыканскія аўтамабілі пацяснілі б еўрапейскіх вытворцаў, якія былі б вымушаныя зніжаць цану з 101–109 % да амерыканскіх 100 %.

Пасля дадзенага прыкладу, наколькі зніжэнне кошту прадукцыі і павелічэнне канкурэнцыі адпавядае словах медыя аб тым, што дадзеная дамова лабісцкая і працуе толькі на буйныя карпарацыі? Можа, наадварот, не думаеце? Каб абараніць свой рынак ад лішняй канкурэнцыі нацыянальныя (неэфектыўныя) гіганты падаграваюць істэрыку вакол гэтага пагаднення. Выглядае ўсё гэтак.

Каб больш дакладна выказаць думку пра важнасць свабоднага гандлю, варта нагадаць, што Еўрапейскі Саюз быў створаны як эканамічна-палітычны саюз для ўмацавання міру, з усімі адсюль вынікаючымі наступствамі, якія тычацца свабоды перамяшчэння людзей, тавараў, грошай і гэтак далей. Вельмі дзіўна было б цяпер уявіць мытныя пошліны паміж Германіяй і Францыяй, а паміж Парыжам і Марсэлем або Берлінам і Мюнхенам гэта наогул гучыць абсурдна.

TTIP нясе ў сабе такую ж мэту — скід гандлёвых бар’ераў, якія павышаюць цэны на тавары, пагаршаюць іх якасць з-за больш слабай канкурэнцыі (навошта паляпшаць якасць тавару і зніжаць цану, калі канкурэнты выцясняюцца высокім плотам бюракратыі і тарыфаў?) І нашмат ўскладняюць жыццё, асабліва малым і сярэднім прадпрыемствам. Чаму менавіта ім? А з чаго гігантам, як Volkswagen, Coca-Cola і іншым буйным кампаніям баяцца бюракратыі? У іх на ўзбраенні цэлая армія юрыстаў, менеджэраў і гэтак далей, у адрозненне ад невялікіх фірмаў, якія толькі пачынаюць працаваць і якім разбірацца ў гэтых бюракратычных і папросту штучна створаных джунглях неверагодна цяжка.

Калі шчыра, я нават здзіўлены, што такое пагадненне даўно не было рэалізавана. Усё ж такі ЕС і ЗША партнёры па такіх блоках як НАТА, і абодва рэгіёну з’яўляюцца эканамічнымі лідэрамі свету. Іх эканамічны саюз нашмат лагічней, чым свабодны гандлёвы прастор ад Уладзівастока да Лісабона, на які намякаюць ў Расіі. Лагічней таму што гэта два адносна гамагенных рэгіёну (эканамічна, сацыяльна, у прававым полі) і лібералізацыя можа прайсці даволі хутка і бязбольна, у адрозненне ад сувязяў з такімі карупцыйнымі краінамі як Расія, дзе зусім іншыя законы і паняцці вядзення бізнесу.

Самае смешнае, што калі людзі прыходзяць у крамы, яны любяць скардзіцца і здзіўляцца, як жа так усё дорага і які жах, як іх «абдзіраюць» фірмы і карпарацыі. Калі тыя ж самыя карпарацыі спрабуюць знізіць цэны, зрабіць свой тавар больш канкурэнтным і даставіць кліенту самы лепшы прадукт па самай выгаднай цане, то людзі выходзяць на вуліцу са словамі «цяпер і так даволі нізкія тарыфы паміж ЕС і ЗША — у сярэднім 3 %». Асабіста я не хачу пераплачваць за замежны тавар нават 3 %, проста таму што ён замежны. Аналагічна паступаюць і іншыя пакупнікі — інакш такія фірмы як Walmart ў ЗША і Aldi ў ЕС не былі б такія папулярныя (абедзве кампаніі арыентуюцца на максімальна магчымую нізкую цану тавараў), але ці то насельніцтва не бача сувязі паміж гэтымі тарыфамі і зніжэннем цаны, ці то яны крывадушнічаць, кажучы адно, а робячы іншае.

Як вынік, ад свабоднага рынку выйграюць усе — канкурэнцыя паміж фірмамі павялічыцца, у барацьбе за кліента якасць тавараў палепшыцца, кошт стане больш прывабны. Кампаніі, якія сапраўды лепшыя, павялічаць свае даходы, запросяць больш супрацоўнікаў і выплацяць больш падаткаў дзяржаве, якая іх, будзем спадзявацца, разумна выдаткуе.

У панічных матэрыялах па TTIP усе крычаць наперабой пра тое, што будзе страта працоўных месцаў, негатыўна ставяцца да павелічэння канкурэнцыі і гэтак далей. Гэта складана каментаваць, бо ЕС і ЗША з’яўляюцца апорай капіталізму (хоць бы на словах). Капіталізм дае шанец лепшым, і канкурэнцыя гэта і ёсць магчымасць для лепшых праявіць сябе і дапамагчы грамадству. Калі хто-небудзь хоча жыць пры планавай эканоміцы — сцяг у рукі. На шчасце, ёсць такія апоры сацыялізму, як КНДР, там можна і ў чарзе па хлеб пастаяць, пра жыццё падумаць. Для астатняга развітога свету сацыялізм адышоў у лета ў снежні 1991 года, калі афіцыйна быў распушчаны СССР.

Калі пакупнік ідзе ў краму, яго не хвалююць працоўныя месцы, сацыяльная справядлівасць і іншае. Яго хвалюе яго кашалёк. Таму калі хтосьці гатовы спансіраваць неэфектыўныя прадпрыемствы, гэта яго выбар. Большасць людзей хочуць самай лепшай якасці па самай лепшай цане. Варта было б падумаць аб тым, як гэта якасць і кошт ствараюцца. А ствараюцца яны паляпшэннем вытворчасці, больш эфектыўнай арганізацыі і гэтак далей.

Так цiкава чуць, як амерыканцы параўноўваюць TTIP з іншымі дамовамі аб свабодным гандлі. Да прыкладу, Берні Сандэрс піша, што пагадненні ЗША з іншымі краінамі пацягнулі за сабой страту мільёнаў працоўных месцаў і, што амерыканскія рабочыя вымушаныя канкураваць з рабочымі ў іншых краінах, якія гатовыя працаваць за капейкі у гадзіну. Давайце перафразуем: непрымальна дазваляць кампаніям паляпшаць сваю канкурэнтаздольнасць, прадаючы больш якасны прадукт пакупнікам па больш нізкай цане, якія прагнуць усё больш і больш нізкіх цэн, наймаючы замежнікаў, якія з-за свайго цяжкага жыцця гатовыя працаваць за капейкі. Гэта значыць, амерыканец, які ад страты працы трохі страціць ва ўзроўні жыцця — бо ён ужо нарадзіўся ў лепшай краіне на зямлі і мае свой дом, машыну, зберажэнні, вопратку і ежу, сацыяльную дапамогу ад дзяржавы, доступ да медыцыны, лепшай адукацыі, свабоды слова і гэтак далей. Дык вось, атрымліваецца, што гэты амерыканец нашмат важней азіята, афрыканца або лацінаамерыканца, якія гатовыя працаваць за грошы, абы толькі выжыць.

Дазваляючы кампаніям наймаць замежных супрацоўнікаў, развітыя краіны развіваюць іх эканоміку і дапамагаюць людзям выйсці з галечы. Нагадаем амерыканцам і еўрапейцам, што такое галеча (з якой некамерцыйныя арганізацыі паказушна змагаюцца, паралельна падымаючы пытанне пра тое, што нельга аўтсорсіць працоўныя месцы ў краіны, якія развіваюцца): несвабодная дзяржава, адсутнасць фізічнай бяспекі, абароненасці, здавальняючага жылля, доступу да якаснай медыцыны, магчымасці навучацца і развівацца, нават доступу да ежы і вады ў многіх няма. Але так, адзін рабочы амерыканец ці еўрапеец за 1000 даляраў лепш, чым, дапусцім дзесяць рабочых у краіне развіваючэйся, якія працуюць за 100 даляраў (плюс зніжэнне кошту на тавары ў развітых краінах, рост кампаніі, што дазваляе наймаць больш адукаваных супрацоўнікаў у ЗША і ЕС і плаціць больш падаткаў).

У цэлым, калі кажуць пра страту месцаў, гэта значыць, што працоўныя месцы сыходзяць у больш эфектыўныя па цане рэгіёны, у якіх людзі гатовыя працаваць за больш нізкую цану, так як іх дзяржава эканамічна менш развіта. У выпадку з TTIP, магчыма, пяройдуць нейкія працы з ЗША ў менш багатую Ўсходнюю Еўропу. Наўзамен ЗША атрымаюць больш нізкія цэны на тавары для ўсёй краіне і павелічэнне падатковых паступленняў.

Многіх яшчэ хвалюе зніжэнне якасці еўрапейскай прадукцыі, бо ў ЗША менш строгія экалагічныя стандарты. Афіцыйна указана, што дадзеная дамова не ўплывае на экалагічныя стандарты ежы і ГМА ў ЕС, там жа сказана, што стандарты ЕС і ЗША не моцна адрозніваюцца (і тут). Асабіста я больш давяраю дэмакратычна абраным урадам, чым журналістам і разнастайным «экалагічным арганізацыям», якія могуць прадастаўляць інтарэсы каго заўгодна.

Цікава таксама назіраць, як еўрапейцы паліваюць брудам ЗША і іх ежу. Можа скласціся ўражанне, што ў Амерыцы жывуць нейкія мутанты, якія выраджаюцца ад рака і іншых хвароб. Наогул, вельмі неэтычна і няправільна маніпуляваць страхамі насельніцтва перад смерцю і хваробамі, трэба вельмі важкая падстава, каб так паступаць.

Было б лагічна, калі ў ЗША (і заадно Канадзе, якая складаецца ў NAFTA, пагадненне аб свабодным гандлі ЗША, Канады і Мексікі) захворвання на рак былі б вышэй, чым у Еўропе, дзе клапоцяцца пра сваіх спажыўцоў (у адрозненне ад ЗША). Дзіўна, але ў рэйтынгу ракавых захворванняў за 2012 Данія, Францыя і Бельгія, члены ЕС, знаходзяцца перад ЗША. Ірландыя, Нідэрланды (штаб-кватэра Greenpeace) і Славенія, таксама члены ЕС, знаходзяцца над Канадай.

Прычыны рака нашмат глыбей: еда, фізічная актыўнасць, навакольнае асяроддзе, лад жыцця, генетыка, якасць медыцыны ў краіне — вельмі шмат чаго. «Зялёныя» ж (у асаблівасці Greenpeace), лічаць, што палохаць канцэрагенамі цалкам нармальна. Хоць у Даніі ў год ім захварэла усяго 0,34 % насельніцтва, і гэта не ўлічваючы тое, што рак лечыцца (у сярэднім 50,9 % у Даніі і 59,6 % у ЕС) і лічбы ачунялых людзей паступова растуць з-за прагрэсу ў медыцыне.

Можна яшчэ шмат напісаць пра TTIP, які, напэўна, будзе мець на практыцы і нейкія няўдалыя моманты, але лепш самім перайсці і хоць бы хутка прабегчыся па дадзеных якія прадстаўлены Еўракамісіяй. Магчыма, ўрады занадта перабольшваюць перавагі TTIP (можа і не), але ўжо дакладна не варта апускацца да ўзроўню жоўтай прэсы і маніпуляваць меркаваннем насельніцтва. З такім жа поспехам можна сказаць, што за ўсімі супернікамі TTIP стаяць лабісты і буйныя карпарацыі, якія жадаюць захаваць свой рынак і не пусціць канкурэнтаў.

Таксама, з-за чарговай хвалі антыамерыканізму еўрапейцы гатовыя верыць у любыя папулісцкія выказванні («карпарацыі зло», «трэба выратаваць планету», «Амерыка хоча цкаваць нас няякаснай ежай»), якія з задавальненнем падтрымаюць такія краіны як Расея (для расколу развітога свету), так і папулісты ў Вялікабрытаніі, якія бачаць у TTIP ідэальную падставу пераканаць насельніцтва прагаласаваць за выхад з ЕС.

TTIP крытыкуюць за яго распрацоўку за зачыненымі дзвярыма, але яго абмяркоўваюць дэмакратычна абраныя ўрады і людзі, якія атрымліваюць за гэта прыстойную зарплату, каб капацца ў гэтых легальных дакументах. Тое, у што ператварылі няўрадавыя арганізацыі і журналісты абмеркаванне TTIP выдатна паказвае, якой бы цырк быў уладкаваны, калі б кожнае гандлёвае пагадненне абмяркоўвалася б з насельніцтвам, якое гатова верыць каму заўгодна, але не свайму ж ураду.

Дадзены артыкул не апраўдвае TTIP, бо канчатковага пагаднення яшчэ няма і нават асоба спрачацца няма пра што. Але зусім непрыемна бачыць, як розныя зацікаўленыя асобы маніпулююць стварэннем насельніцтва, якое нават не разумее, што наогул стаіць за канцэптам «свабодны гандаль» і што гэта наогул такое, хоць з’яўляюцца галоўнымі рэцыпіентамі гэтага эканамічнага блага, маючы магчымасць спажываць самыя лепшыя тавары па самых лепшых коштах у самых свабодных краінах на зямлі. Спадзяюся, Еўрапейцы і Амерыканцы не будуць настолькі наіўныя, каб адмовіцца ад гэтага з-за сумніўных папулісцкіх прамоваў нейкіх арганізацый і людзей.