Адной з найбольш актуальных тэм, як у навуковых, так і ў ненавуковых сферах грамадства, стала тэма адзіноты чалавека ў Сусвеце, а дакладней магчымасці існавання падобных чалавеку істот, якія жывуць на іншых планетах. Мноства сведчанняў аб лятучых талерках наўрад ці дапамогуць нам у даследаванні гэтага пытання, але ў той жа час ярка адлюструюць сутнасць скажэння рэальнай праблемы ў масавай свядомасці і СМІ. Так ці інакш, не варта дакранацца пытання іншапланецян з пазіцыі містыфікацый і падазроных сведчанняў выпадковых людзей. У гэтым пытанні нам неабходна ўжыць максімальна прагматычную скіраванасць сваёй думкі.

У сваёй кнізе «Сума тэхналогій» польскі пісьменнік і футуролаг Станіслаў Лем прадпрымае спробу параўнання і правядзення аналогій паміж тэхнічнай сферай развіцця чалавецтва і прыроднай натуральнай эвалюцыяй відаў. Напрыклад, элементарнае візуальнае падабенства птушкі і самалёта, выкарыстанне кола некаторымі жывымі арганізмамі мікрасвету і гэтак далей. Атрымліваецца, што чалавек хоць і ўвёў тэхналогію кола ў свой свет, у свеце мікраарганізмаў яна, увогуле-то, ужо існавала, у нейкай форме. Гэты факт не ставіцца ў дакор дасягненням чалавецтва, а толькі даказвае тое, што людзі робяць у межах зададзеных загадзя законаў і правілаў. Іншае пытанне паўтараюцца ці гэтыя правілы ў розных маштабах. Хоць, вядома, гэта залежыць ад таго якія менавіта правілы мы маем на ўвазе. Што ж будзе, калі мы пачнем змяняць маштабы Сусвету ў мэтах пазнання і знаходжання заканамернасцяў паміж мікрасветам і макрасветам?

Не гледзячы на звыклыя нам паняцці і абставіны менавіта навука і яе навуковы падыход спрабуе апісаць і прадказаць з’явы, якія адбываюцца з людзьмі. Навошта яна спрабуе гэта зрабіць гэта ўжо іншае пытанне, але цяпер галоўнае, што спрабуе, і больш за тое, апісвае і прадказвае будучыя станы вывучаемага прадмета.

Нягледзячы на тое, што ў выніку апісання і прадказання з’яў жыцця навука расслаілася на некалькі напрамкаў шмат у чым з-за складанасці структуры кожнага прадмета усіх існуючых навук і даступнасці ўсё большай частцы інфармацыі. Верагодна, па гэтай прычыне колькасць навук ці хутчэй спецыялізацый ў навуках павінна ўзрасці ў будучыні (калі вядома мы гаворым пра светлую будучыню, у якой чалавецтва развіваецца, а не дэградуе). Існуе міждысцыплінарная навука, якая як бы нанава аб’ядноўвае розныя напрамкі пазнавальнай думкі. Гэтая навука называецца сінэргетыка. Яна шукае розныя дынамічна развіваючыеся працэсы ў іншых навуках. Па сутнасці, сінэргетыка закліканая адзначаць складаныя самаарганізуючыеся сістэмы ў абсалютна розных сферах і вывучаць іх. Да такой складанай самаарганізавальнай сістэмы на адным з узроўняў можна назваць планету Зямля.

Розніца паміж сістэмамі розных маштабаў (узроўняў) асабліва ярка і падрабязна апісваецца ў ландшафтаведзеннi. Так існуе нават адмысловая таксанамічная іерархія ландшафтаў. Выглядае яна так (ад буйнога да малога): ландшафт — мясцовасць — урочышча — падурочышча — фацыя.

Ландшафт — адзіны прыродна-тэрытарыяльны комплекс

Прыклад мясцовасці — узгорыстая раўніна

Урочышча — частка мясцовасці або ландшафту адрозная ад навакольнай формы рэльефу якімі-небудзь натуральнымі прыкметамі. Напрыклад: лес сярод поля або яр

Прыклад падурочышча — пяшчанік на схіле

Прыклад фацыі — галька

Як адметная ўласцівасць кожнага элемента варта адзначыць такую характарыстыку кожнай таксанамічных геасістемы як унікальнасць. «Унікальнасць» сінонім слова «непаўторнасць». Датычна геасістэм, унікальнасць памяншаецца пры руху да памяншэння маштабу, то есць сустрэць некалькі аднолькавых фацый значна прасцей, чым сустрэць некалькі аднолькавых падурочышч. А сустрэць некалькі аднолькавых падурочышч значна прасцей, чым сустрэць некалькі аднолькавых ўрочышчаў. Атрымліваецца, што сустрэць аднолькавы ландшафт складаней за ўсё, калі думаць у межах гэтай таксанамічных іерархіі. Так ці будзе дзейнічаць падобнае правіла на ўвесь Сусвет? Бо калі так, то нават пры пераходзе ў найбольш дробны маштаб шанец паўтору такой найскладанай сістэмы як планета Зямля будзе павялічвацца, улічваючы памеры нашай галактыкі.

Вядомы здымак Зямлі — Blue Marble

Зразумела, што ідэя клона Зямлі не новая, але праблема ў тым, што варта зыходзіць не толькі з матэматычнай верагоднасці знаходжання планеты падобнай нашай, якая павінна знаходзіцца ў зоне Золатавалоскі, мець спрыяльны для жыцця клімат, суадносіны газаў у атмасферы, геалагічна стабільную структуру і так далей, але і з унікальнасці падобных сістэм у розных маштабах Сусвету.

Таксама варта заўважыць, што самыя вялікія структуры ў ландшафтаведзенні— ландшафты, не з’яўляюцца нечым вельмі моцна рэдкім у межах планеты Зямля, гэта значыць мы можам назіраць часта падобныя ландшафты, а само паняцце ландшафту дазваляе нам сказаць, што мы назіраем мноства аднолькавых ландшафтаў. Вядома, яны не аднолькавыя аж да самай пясчынкі або пагорка, але, тым не менш, мы называем і тое, і тое, адным і тым жа тыпам ландшафту. А калі на такім велізарным арганізме як Зямля, наша планета, мы заўважаем мноства аднолькавых тыпаў ландшафтаў, то гэта кажа нам пра тое, што нават самыя рэдкія, самыя унікальныя мадэлі сустракаюцца даволі часта пры вялікай плошчы Зямлі. Улічваючы гэты эмпірычны факт, мы разумеем, што такая структура як Зямля можа сустракацца даволі часта ў такой структуры як галактыка, ці нават сярод бліжэйшай групы зорак.

Бліжэйшыя да Сонца зоркі

Таму Зямля можа быць не настолькі унікальнай як нам звыкла думаць. І мы — людзі, магчыма не настолькі самотныя! Вядома, Зямля ўнікальная, у сваім родзе яна значна больш унікальная, чым ландшафт, але гэта не значыць, што мы не сустрэнем падобных сістэм. Магчыма існаванне тысячэй, мільёнаў ці нават мільярдаў заселеных або магчымых да пражывання планет. Сутнасць у тым, што паняцце унікальнасці для Зямлі працуе толькі ў буйным маштабе (ці ў маштабе, у якім мы жывем, бо для нас Зямля больш чым проста ўнікальная). Калі ж мы пачнем маштаб памяншаць, аддаляючы свой разумовы позірк — адны геасістэмы пачнуць губляць унікальнасць, затое мы зможам бачыць усё новыя і новыя геасістэмы больш высокага рангу, якім унікальнасць будзе ўласцівая, але зноў жа толькі да таго часу, пакуль мы ізноў не пачнем памяншаць маштаб.

NGC 6744 галактыка больш за ўсё падобная на нашу

Так, для мікроба адзін каменьчык галькі будзе велізарнай геасістэмай, якой уласціва унікальнасць і гранічная непаўторнасць. Калі ж мы паменшым маштаб ў дзесяткі тысяч разоў і зірнем на свет вачыма чалавека —  галька здасца зусім не унікальнай структурай, а той якая вельмі часта паўтараецца. Такім чынам, і планета прыдатная для жыцця, у яшчэ больш паменшаным маштабе, можа быць даволі частай з’явай.

Магчыма, на гэтых планетах існавалі цывілізацыі, альбо гэтыя цывілізацыі ўжо загінулі і існавалі доўгі час да нас або будуць існаваць пасля нас, альбо яны знаходзяцца толькі на стадыі зараджэння, альбо нават знаходзяцца на такім жа этапе развіцця як мы.

Верагодна, да пытання адзіноты ў Сусвеце варта ставіцца больш пазітыўна, не гледзячы на тое, што ў масавай свядомасці прынята сыходзіць у крайнасці: альбо фарсіруючы тэму «зялёных чалавечкаў», альбо успрымаючы жыццё занадта папростаму і штодзённа. Так мы не задумваемся над такімі рэчамі, не гледзячы на тое, што яны рэальныя.

Часта людзі, загнаныя бытам, не ўяўляюць, што такое Сусвет да самага канца, толькі таму што яны не вывучаюць яго i не сутыкаюцца з яго дзіўнымі праявамі. Але наша рэальнасць значна шырэй і глыбей, і значна цікавей, чым мы прывыклі пра яе думаць.