У апошні час з’явілася вельмі шмат тэхналогій, якія вось-вось ўступяць у наша жыццё літаральна праз пяць ці дзесяць гадоў. Усё гэта даволі моцна паўплывае на нашыя гарады, дамы, кватэры, стаўленне да рэчаў, ды і наогул на нашы каштоўнасці. Дарэчы, некаторыя элементы будучага нам ужо адносна звыклыя, аднак пачнем аналіз горада будучыні і яго складнікаў па парадку, у дадзеным выпадку з уяўленні аб тым, якім мы чакаем горад будучыні.

Пашукавікі выдаюць нам горад будучыні ў трох вобразах, першы з якіх — нейкае нагрувашчванне хмарачосаў мудрагелістых формаў. Прычым не проста хмарачосаў, а нейкіх неверагодных памераў і вышынь вежаў, накіраваных падобна ракетам у космас. Але ж на самой справе, дадзены тып не вытрымлівае ніякай крытыкі і вельмі складана паверыць, што нашы гарады будуць так выглядаць, але да гэтага вернемся крыху пазней. Прыклады «горада-хмарачоса»:

Другі тып, які прапануе інтэрнэт — горад-сад. Горад, які тоне ў зеляніне, вышыня будынкаў не такая гіганцкая, як у горада-хмарачоса, ды і самі гарады выглядаюць цалкам сімпатычна і ўтульна. У прынцыпе, другі тып горада будучыні выглядае самым рэалістычным, але ўсё адно некаторыя моманты ўпушчаны.

Цікавы праект Вінцэнта Калеба «Парыж 2050», як прыклад горада-сада

Апошні тып горада — горад-дыстапія; нават і не горад, а нагрувашчванне трушчоб, галечы і разрухі. Даволі банальнае бачанне будучыні, асабліва нічым не падмацаванае, але чамусьці папулярнае.

Горад-дыстапія

Што можна сказаць пра гэтыя тры тыпу гарадоў? Усе яны ўпіраюцца на тое, што насельніцтва людзей будзе расці (што праўда) і, як вынік, усе гарады будучыні павінны мець хмарачосы і расці ўверх, з чым я катэгарычна не згодны па адной вельмі важнай прычыне: цяперашняя шчыльнасць насельніцтва.

Возьмем лічбы з Вікіпедыі: шчыльнасць насельніцтва Нідэрландаў (407 чалавек на квадратны кіламетр) вышэй Індыі (397 чал/км²). Гэта значыць, у Нідэрландах, насельніцтва якіх роўна семнаццаці мільёнам, павінна быць таксама цесна, як і ў 1,3 мільярднай Індыі. Недалёка адышла і Бельгія, дарэчы, з 368 чал/км², і з агульным насельніцтвам крыху больш за адзінаццаць мільёнаў. Цесна ці ў гэтых краінах? Ці падобны яны, хоць аддалена, на тыя ўяўленні пра гарады будучыні? Фатаграфіі найбуйнейшых гарадоў Нідэрландаў і Бельгіі:

Сталіца Нідэрландаў і найбуйнейшы горад — Амстэрдам, насельніцтва 825 тыс.

Ратэрдам, 625 тыс.

Гаага, 515 тыс.

Найбуйнейшы горад Бельгіі — Антвэрпэн, 510 тыс.

Гент, 251 тыс.

Шарлеруа, 202 тыс.

Як відаць з панарам найбуйнейшых гарадоў адных з самых густанаселеных краін Еўропы (паўтаруся: у Нідэрландах шчыльнасць вышэй Індыі!) — гэта ніяк не паўплывала на вышыню гарадоў.

Так, Ратэрдам адносна высокі, але гэта склалася гістарычна: пасля бамбёжкі падчас Другой сусветнай вайны горад вырашылі аднавіць, і ён ператварыўся ў своеасаблівы архітэктурны эксперымент. Найбуйнейшы будынак у Бенілюкса знаходзіцца ў Ратэрдаме — «Вежа Маас». Яе відаць на панараме — шэра-чорны будынак, справа ад маста Эразма, офіс Deloitte і AKD. Дык вось, найбуйнейшы будынак Бенілюкса мае вышыню ўсяго 165 метраў, што ніяк не параўнаецца з вышынёй гарадоў-хмарачосаў.

Можна правесці яшчэ адну аналогію. У дадзеным выпадку параўнальную з Масквой, сталіцай Расіі. У Маскве пражывае каля 12,3 мільёна людзей. Горад з насельніцтвам ўсёй Бельгіі. Разумна забудоўваць такую тэрыторыю па тыпу горада-хмарачоса, што, у прынцыпе, рабілі і робяць:

Маскоўскія новабудоўлі

Маскоўскі пейзаж:

Толькі перш чым сцвярджаць, што Маскоўская стратэгія дакладная і альтэрнатывы няма, варта прыняць да ўвагі яшчэ некалькі лічбаў. Расія — найбуйнейшая краіна на Зямлі з 17,1 мільёнамі квадратных кіламетраў. Яе насельніцтва роўна 144 мільёнам людзей. Параўнаем з Еўрапейскім саюзам: плошча 4,3 мільёна (амаль у чатыры разы менш), насельніцтва — 508 мільёнаў людзей! У тры з паловай разы больш людзей пражываюць у Еўрапейскім саюзе на тэрыторыі амаль у чатыры разы менш Расіі! Пры гэтым еўрапейскія гарады ў большасці выпадкаў выглядаюць, як ўтульныя мястэчкі з камфортнымі для людзей прапорцыямі будынкаў.

Справа ўся ў тым, што Расійскія гарады з’яўляюцца прыкладам бяздарнай гарадской палітыкі, якую не толькі не радыкальна змянілі пасля падзення СССР, але і пагоршылі, працягнуўшы будаваць тыя ж будынкі, толькі яшчэ больш вялікіх памераў. І, як вынік, жудасная цэнтралізацыя, якая практычна не ўласцівая Еўропе.

Найбуйнейшыя гарады Еўропы па насельніцтве: Стамбул (14 млн), Масква (12,2 млн), Лондан (8,4 млн), Санкт-Пецярбург (5,2 млн) і Берлін (3,6 млн). Лондан, які з’яўляецца сусветным горадам і адным з фінансавых цэнтраў планеты, хутчэй выключэнне з правілаў, чым заканамернасць, але нават ён менш Масквы і Стамбула! Наступны еўрапейскі горад Берлін, памер якога не паддаецца параўнанні з Масквой.

Што з усяго гэтага варта падкрэсліць, і як гэта звязана з гарадамі будучыні? Для пачатку трэба прызнаць, што велізарныя і гіганцкія гарады гэта не неабходнасць, а наадварот — прычына неэфектыўнага горадабудаўніцтва. Людзі з’язджаюцца ў адміністрацыйныя цэнтры не з-за жадання жыць менавіта ў сталіцы, а папросту з-за адсутнасці магчымасці рэалізавацца ў рэгіёнах, у сваіх родных гарадах. Чым больш дэцэнтралізацыя, тым менш гарады, іх больш і, само сабой, яны ніжэй вышынёй. Нават улічваючы высокую шчыльнасць насельніцтва па ўсёй краіне, яны больш камфортныя, чым паўпустыя краіны, як Расея, з забітымі цэнтральнымі гарадамі.

Яшчэ адна прычына гарадоў-хмарачосаў — дрэнны транспарт або яго адсутнасць. Чалавек не будзе жыць у прыгарадзе або суседнім горадзе, калі ў яго няма магчымасці хутка даехаць да месца працы ці вучобы на публічным транспарце або калі якасць такога транспарту будзе нізкай. У такім выпадку ён будзе сяліцца ў горадзе, што і адбываецца ў Маскве і, выкажу здагадку, у Турцыі, інакш навошта 18% краіны жыць у найбуйнейшым горадзе краіны (насельніцтва ўсёй Турцыі прыкладна 77,7 млн, Стамбула, як было сказана, 14 млн) .

Трэцяя немалаважная прычына з’яўлення гарадоў — хмарачосаў гэта сквапнасць палітыкаў. Прасцей стварыць гіганцкі горад, пабудаваць эфектных вежаў і паказваць яго ўсім замежнікам, фатаграфаваць цэнтр або раён горада, казаць ўсёй краіне пра дасягненні дзяржавы, паказваючы кадры сталіцы. Гэтае жаданне «вылучыцца» моцна кідаецца ў вочы, калі паглядзець спіс самых высокіх будынкаў Еўропы. У першай дзесятцы акрамя Расеі на чацвёртым знаходзіцца Лондан і Франкфурт на дзевятым. Астатнія месцы, як можна здагадацца, усё ў Маскве.

З дадзенага немудрагелістага спісу можна вывесці пару цікавых назіранняў. Самыя відавочныя: Масква і Стамбул лідзіруюць па колькасці вышынных будынкаў у Еўропе. Такія еўрапейскія гарады як Лондан, Парыж і Франкфурт, якія з’яўляюцца турыстычнымі або бізнес цэнтрамі, маюць у разы менш вышынных будынкаў. Пацешна выглядае Азербайджан, з пяццю будынкамі толькі ў Баку, вышынёй ад 140 да 209 метраў. Азербайджан, з насельніцтвам у 9,6 млн людзей, плошчай краіны 86,6 тыс. км² і які цалкам не параўнаць ў эканамічным развіцці з Бельгіяй, памерам 30,5 тыс. км², у якой тры вышынныя дамы ў Брусэлі вышынёй ад 142 да 150 метраў . Нідэрланды ў два разы менш Азербайджана маюць амаль у два разы больш насельніцтва і ўсё роўна будынкі ў краіне маюць вышыню ад 140 да 165 метраў. Пры гэтым вышынныя будынкі знаходзяцца ў чатырох гарадах краіны, а не ў адной толькі сталіцы, як у Азербайджана.

Яшчэ адно цікавае назіранне — Палац культуры і навукі ў Варшаве, пабудова якога скончылася ў 1955 годзе Савецкім Саюзам. Да сённяшняга дня гэта самы высокі будынак у Польшчы: вышыня Палаца 237 метраў; вышыня Варшаўскага гандлёвага цэнтра 99 года пабудовы — 208 м, а зусім нядаўні Złota 44, пабудаваны ў 2012 годзе — усяго 192 метра. Што з гэтага вынікае? Няма ніякай патрэбы і эканамічнай мэтазгоднасці ў будаўніцтве такіх высокіх будынкаў, якія з’яўляюцца проста цацкай для людзей, якія ўявілі сябе «імператарамі» і «ўладарамі свету».

Палац навукі і культуры з’яўляецца выдатным прыкладам імперскай спадчыны. А цяперашняя горадабудаўнічая палітыка Масквы і Стамбула такія ж цудоўныя прыклады пустых амбіцый і паказной паспяховасці, накіраванай толькі на чыноўнікаў з іх справаздачамі свайму начальству, якое ў выніку будзе гэтыя прыгожыя карцінкі тыражаваць па ўсім свеце, даказваючы, што яны «таксама Еўропа».

Дарэчы, аб эканамічнай немэтазгоднасці такіх праектаў як «Масква-Сіці» кажуць пустуючыя плошчы, па розных дадзеных ад 30–40 %, а ў некаторых будынках і зусім 70 %. І гэта не ўлічваючы тое, што дадзены комплекс ня скончаны! Завяршэнне будаўніцтва плануецца ў 2019. У ўвазе міжнародных санкцый асабліва смешна гучыць поўная назва гэтага праекта: «Маскоўскі міжнародны дзелавы цэнтр „Масква-Сіці“». Сапраўдная Масква і «Масква-Сіці»:

Гэта першая частка пра гарады будучыні і падвядзем своеасаблівы вынік: памер краіны і яе насельніцтва ніяк не ўплывае на вышыню гарадоў і іх памеры. Прыкладамі служаць Нідэрланды і Бельгія, як адны з самых густанаселеных краін у свеце. Што сапраўды ўплывае на гарады, дык гэта неразумная цэнтралізацыя, адсталасць рэгіёнаў, адсутнасць якаснага публічнага транспарту і пустыя амбіцыі палітыкаў.

Масква стала ахвярай усіх гэтых фактараў. Цалкам верагодна такая ж сітуацыя ў Стамбуле і іншых нееўрапейскіх гарадах — лічбы і дадзеныя выдаюць менавіта гэтую карціну.

Якімі ж сапраўды будуць гарады будучыні? Пры правільных горадабудаўнічых рашэннях яны стануць зялёныя, застануцца такімі ж ўтульнымі, якой цяпер з’яўляецца Еўропа, і будуць гэтак жа гарманічна развівацца да пэўнага моманту. Потым, магчыма, пачнуць змяншацца: дыстанцыйная праца і найноўшыя тыпы транспарту дазволяць нам рассяліцца з гарадоў туды, куды мы пажадаем. Магчыма, будучыня не за гарадамі, а за прыватнымі дамамі, але гэта ўжо прааналізуем ў наступных частках. Галоўнае памятаць — горад-хмарачос ня неабходнасць, а яўная некампетэнцыя горадабудаўнікоў, палітыкаў і іх пустыя амбіцыі.