18-га красавіка 2007 года Польшча і Украіна выйгралі магчымасць праводзіць чэмпіянат Еўропы па футболе ў 2012 годзе. Само сабой у сталіцы Польшчы павінны былі прайсці матчы чэмпіянату, і патрабаваўся новы сучасны стадыён. Пабудавалі яго на месцы знесенага ў 2008 годзе «Стадыёна Дзесяцігоддзя».

Да моманту свайго зносу апошні выглядаў зусім гнятліва і выкарыстоўваўся як базар, які быў адным з самых вялікіх у свеце.

На яго месцы пачалі будаваць «Нацыянальны стадыён». Папярэднія працы пачаліся 15-га траўня 2008 — 3,5 месяца пасля таго, як кансорцыум архітэктараў з трох розных бюро падалі праект стадыёна. Сам стадыён пачалі будаваць 7-га кастрычніка таго ж года.

У працы прымалі ўдзел еўрапейскія кампаніі з розных краін (Польшча, Германія, Аўстрыя і іншыя). Адкрыць стадыён планавалі на афіцыйнай цырымоніі 27 жніўня 2011, але да гэтай даты не паспелі.

Будаўнічыя працы былі скончаны 29-га лістапада, а цырымонія адкрыцця прайшла 29 студзеня наступнага года. Роўна праз месяц 29 лютага быў праведзены першы таварыскі матч паміж Польшчай і Партугаліяй.

На мой густ стадыён атрымаўся трохі пярэстым і вроцлаўскі або гданьскі стадыёны здаюцца больш элегантнымі, але гэта ўжо прыдзіркі і справа густу. «Нацыянальны стадыён» — галоўны стадыён краіны і ўжо паспеў стаць адным з сімвалаў Варшавы, так што яркасць яму зусім не перашкаджае.

Трохі лічбаў: змяшчальнасць стадыёна роўная 58 тыс. людзей (56,8 тыс. па ацэнцы UEFA); гады будаўніцтва з 2008 па 2011; кошт склаў амаль 2 млрд злотых.

Цяпер стадыён актыўна выкарыстоўваецца для правядзення разнастайных мерапрыемстваў і падзей. Акрамя футбольных матчаў на стадыёне праводзяць канцэрты (ужо пабывалі Madonna, Coldplay, Depeche Mode і іншыя), штогадовую навуковую выставу «Science Picnic». Ёсць таксама картынг, назіральная пляцоўка, макет горада і яшчэ шмат чаго. У агульным і цэлым можна цалкам дакладна сказаць, што стадыён стаў часткай горада і актыўна эксплуатуецца.

Варшаўскі стадыён, вядома, таксама меў свае цяжкасці — адкрыццё было перанесена на пяць месяцаў (амаль паўгода), але ў астатнім гэта даволі звычайная гісторыя. Каб не засумаваць, давайце цяпер перанясемся ў Расею.

Стадыён, які мы цяпер будзем разглядаць, называецца «Крастоўскі» (таксама вядомы як «Санкт-Пецярбург Арэна» або «Зеніт-Арэна»). Ён знаходзіцца ў Санкт-Пецярбургу і павінен прыняць на сябе матчы чэмпіянату свету па футболе, які пройдзе ў Расіі ў наступным годзе.

Будаўніцтва яго пачалося летам 2007 года — быў закладзены першы камень. У жніўні таго ж года тагачасны губернатар Санкт-Пецярбурга Валянціна Мацвіенка паведаміла, што першы матч будзе згуляны на арэне ўжо ў сакавіку 2009 года. Калі б яна ведала, наколькі гэтая дата далёкая ад рэчаіснасці!

Як і варшаўскі стадыён, гэты стадыён быў закладзены на месцы старога стадыёна імя С. М. Кірава, які быў папярэдне знесены ў тым жа 2007 годзе. Вось толькі гісторыя ў яго занадта путанная, каб апісаць у двух словах і не бачу сэнсу ў яе ўдавацца — мэта дадзенага матэрыялу не ў гэтым.

Стадыён «Крастоўскі» — тыповы прыклад таго, як у Расеі будуюць некаторыя будынкі і збудаванні. А будуюць іх гадамі, крадучы велізарныя сумы. Прычым часцяком гэта самыя важныя, дарагія або вядомыя месцы і аб’екты ў краіне.

Я ўжо часткова закранаў гэтае пытанне ў артыкуле пра Сірыю і тут гэты аргумент таксама спатрэбіцца. У недэмакратычных краінах вельмі шмат недабудаваных аб’ектаў. Перш чым у БЦ SkyLight заехаў mail.ru, гэта будынак гадамі прастаяў у такім выглядзе:

Перш чым МФЦ «Збройны» злачынна знявечыў гарызонт Масквы, да гэтага ён гадамі нявечыў яго сваім каркасам:

Каб вы не думалі, што я перабольшваю, вось вам від на Крэмль:

Гэтага монстра відаць адусюль у Маскве, але абмяркуем яго як-небудзь у іншы раз.

Стадыён «Крастоўскі» будаваўся прыкладна таксама, толькі яшчэ горш: дзяржаўныя ўліванні грошай, змена падрадчыкаў, перанос тэрмінаў здачы больш за дзесяць разоў, шматлікія выпадкі карупцыі. На будоўлі нават выкарыстоўвалася праца рабоў з Паўночнай Карэі! І што ж атрымалася?

Першы матч на стадыёне быў праведзены 22 красавіка гэтага года — праз дзесяць гадоў з пачатку будоўлі, але гэта не ўсё! Акрамя касмічнай цэны ў 48 мільярдаў рублёў, выдаткаванай пры будаўніцтве, гэты стадыён проста не доделан! У яго цалкам сапсавана поле:

Яго дах працякае:

Падчас першага матчу яго будуць ўручную накрываць рабочыя! І нам яшчэ «пашанцавала», што ў той дзень ішоў дождж, а бо будзь сухі дзень, мы б не даведаліся аб тым, што ў самым дарагім стадыёне свету дах працякае, як у нейкай хутарской хаце.

У падтрыбунных памяшканнях таксама працёкі:

Афарбаваную траву, фота якой ходзіць па сетцы, і вось гэта можна нават не каментаваць:

І так, над стадыёнам будуць «працаваць» і далей. «Крастоўскаму» патрабуюцца яшчэ 1,5–2 мільярды рублёў для давядзення стадыёна да адэкватнага стану. Пры гэтым не зусім ясна, ці будзе стадыён мець запланаваны функцыянал, так як у яго ёсць будаўнічыя памылкі, ды і проста дробных праблем маса.

Візуальна стадыён падобны на прызямліўшуюся лятаючую талерку…

Але не пакідае адчуванне таннасці матэрыялаў і канструкцыі — кідаецца ў вочы ўбогая шэрая плітка «для ванны».

Апоры выклікаюць асацыяцыі з калыпкамі.

Мабыць, грошай не хапіла нават на тое, каб наняць дызайнера, які мог бы аформіць нармальна шыльду.

Наібанальнейшы «рускі» шрыфт, які ў 2017 годзе нават для тракцірных не падыходзіць, і злучок замест працяжніа — чарговая «перамога» расійскага дызайну (успамінаецца яшчэ адна спартыўная «перамога» — лагатып Алімпіяды ў Сочы, пра які я ўжо казаў).

Давайце ж цяпер параўнаем гэтыя два стадыёна. Я прыводзіў цэны ў злотых і рублях, перавядзем іх у даляры. Так як я не знаёмы з тым, калі праходзіла аплата кожнага стадыёна, то я выкарыстаў самы нізкі і самы высокі курс даляра па адносінах да злотага і рубля за адпаведны прамежак ўзвядзення кожнага аб’екта.

Дзіўна, але архітэктар стадыёна — знакаміты Кісё Курокава, які памёр у 2007 годзе. Менавіта, яго смерць не пайшла на карысць знешняму выгляду стадыёна. Можна знайсці суцяшэнне ў тым, што Кісё пакінуў нас у 2007 — толькі калі пачалася праца над стадыёнам. Мяркуючы па тым, як стадыён будавалі, не думаю, што Кісё змог бы перажыць такі нервовы праект, які расцягнуўся на цэлых дзесяць гадоў. А калі б і перажыў, то ўжо сапраўды памёр ад сораму, убачыўшы тое, як была рэалізавана яго задумка.

Давайце ж цяпер параўнаем гэтыя два стадыёны. Я прыводзіў цэны ў злотых і рублях, перавядзем іх у даляры. Так як я не знаёмы з тым, калі праходзіла аплата кожнага стадыёна, то я выкарыстаў самы нізкі і самы высокі курс даляра па адносінах да злотага і рубля за адпаведны прамежак ўзвядзення кожнага аб’екта.

Як мы бачым, і злоты і рубель перажывалі пэўную турбулентнасць падчас будаўніцтва стадыёнаў, але роскід у расейскага стадыёна проста касмічны (за дзесяць гадоў у Расіі можа што заўгодна адбыцца). Павінен таксама адзначыць, што мінімальныя 577 млн $ у «Крэстоўскага» гэта вельмі зберагалая лічба, так як рубель вельмі моцна асеў па адносінах да даляра ў 2014–2016 гадах (гл. графік ніжэй), але большую частку часу ён быў стабільны і кошт, адпаведна, усё ж бліжэй да двух мільярдаў даляраў, чым да 577 мільёнаў.

---

Падвядзем вынікі. Прайшло ўсяго крыху больш за чвэрць стагоддзя з распаду СССР, але былыя камуністычныя краіны ўжо жывуць у двух розных рэальнасцях. Польшча — актыўны член Еўрапейскага Саюза. Адносна небагатая краіна можа за некалькі гадоў пабудаваць з нуля галоўны стадыён краіны, які стане адным з сімвалаў горада і будзе актыўна эксплуатавацца. Падчас будаўніцтва будуць задзейнічаны еўрапейскія фірмы з розных краін, і кожны прыўнясе тое, што робіць лепш за ўсё — рынкавая эканоміка ў дзеянні. Так, некаторыя цяжкасці будуць, і стадыён адкрыецца пазней, чым планавалася, але гэта не крытычна.

Другі стадыён будаваўся ў Расеі, якая пайшла «асаблівым шляхам». Гэты «асаблівы шлях» выліўся ў доўгія гады пабудовы нейкага стадыёна ў другім найбуйнейшым горадзе Расіі — нават не ў сталіцы. Дзесяць гадоў спатрэбілася, каб вынесці на публіку нейкае недаробленае ўбоства з неймавернай колькасцю памылак і праблем. І за гэта «шчасце» заплаціла уся Расія мільярд-два долараў.

У Беларусі і Расіі бываюць людзі, якія з сур’ёзным тварам запэўніваюць, што «Ўсюды крадуць! Нідзе не лепш! Усюды ёсць карупцыя!» Гэта поўная хлусня. Так нахабна крадуць толькі ў неразвітых адсталых краінах, а ў дэмакратыях любы публічны выпадак карупцыі прыводзіць да разбору і хуткай адстаўцы палітыкаў (гл. прыклад ісландскага прэм’ер-міністра). Што ж адбываецца ў Расеі? Усе навокал смяюцца над стадыёнам, але ніхто нават слова не сказаў пра вінаватых. Як звычайна, усе будуць смяяцца і забудуць, а вінаватыя і далей будуць працягваць будаваць падобныя збудаванні па ўсёй краіне.

«Крэстоўскі» — яшчэ адзін прыклад таго, што краіне і насельніцтву, якое хоча жыць сумленна, без карупцыі і крадзяжу, зусім не па шляху з Расеяй. Шлях толькі на Захад, дзе цэніцца чалавечая праца, рэсурсы не раскідваюцца задарма, а збудаванні, якія ствараюць аблічча горада, праектуюць і будуюць прафесіяналы з прыватных фірмаў, а не сябры чыноўнікаў.