Літва з’яўляецца невялікай балтыйскай дзяржавай на паўночна-ўсходняй Еўропе, якая на працягу сваёй гісторыі перажывала розныя падзеі, якія не заўсёды з’яўляліся спрыяльнымі для краіны і яе насельніцтва.

Гісторыя Літвы

Больш за ўсё цікавая неаднароднасць насельніцтва Літвы ў гістарычным разрэзе. З аднаго боку, літоўцы мелі сваю дзяржаву ў выглядзе Вялікага княства Літоўскага (ВКЛ), у назве якой ўжо паказваецца нацыянальная прыналежнасць.

Цяпер вядома, што этнічную аснову гэтага дзяржаўнага ўтварэння складалі балтыйскія народы, а таксама беларусы і ўкраінцы. І калі тэрыторыі сучасных Латвіі, Малдовы, Польшчы, Расіі, Украіны, Эстоніі і нават самой Літвы (!) ВКЛ займаў не цалкам, то тэрыторыя сучаснай Беларусі была відавочным геаграфічным цэнтрам і дэмаграфічнай асновай дзяржавы. Аснову палітычнай і дзяржаўнай сілы складалі продкі літоўцаў, пазней, верагодна, палякаў. Хоць, напрыклад, наконт афіцыйнай мовы і мовы, якая выкарыстоўваецца насельніцтвам, да гэтага часу вядуцца спрэчкі.

З іншага боку, дзяржава перажыла крывавы этап войнаў, у якіх тэрыторыя была проста проста акупаваная рознымі сіламі. І казаць аб праявах дзяржаўнасці ў такіх умовах не прыходзіцца. Асноўныя еўрапейскія палітычныя сілы пасля распаду Рэчы Паспалітай сфармаваліся такім чынам, што тэрыторыі сучасных Балтыйскіх краін, Беларусі і Украіны апынуліся на мяжы сутыкнення інтарэсаў (ці цывілізацый, калі хочаце). Далучэнне да Расійскай імперыі заглушыла незалежнасць краіны ва ўгоду стварэння больш глабальнай дзяржавы. Такія падзеі наўрад ці выклікаюць станоўчыя эмоцыі ў саміх літоўцаў. У гэтым плане сучасныя літоўскія настроі накіраваны на асуджэнне, як дзеянняў СССР, так і дзеянняў нацысцкай Германіі.

Па гэтай тэме вельмі цікава выглядае сітуацыя з Вікіпедыяй, а менавіта з назвамі артыкулаў аб падзеле краін Балтыі паміж СССР і нацысцкай Германіяй (як гэта адзначыў мой калега ў сваім нядаўнім матэрыяле). Так, адзін і той жа артыкул у Вікіпедыі выкарыстоўвае розныя назвы ў залежнасці ад абранай мовы. На рускай мове выкарыстоўваецца «далучэнне», на афіцыйнай беларускай выкарыстоўваецца «далучэнне або акупацыя», а ў беларускай тарашкевіцы выкарыстоўваецца проста «акупацыя», таксама як і на латышскай, польскай і ўкраінскай мовах. На эстонскай мове асобна існуе артыкул пра «акупацыю Эстоніі», а на літоўскай словы пра акупацыю Літвы перанакіроўваюць нас на «гісторыю Літвы».

Так, хоць Расея і асуджае дагаворы СССР з нацысцкай Германіяй, але ці то з-за вялікай колькасці камуністаў у краіне, ці то з-за крыўды за страчаны і «няўдзячны» рэгіён, у любым выпадку нешта не дазваляе выразна заяўляць аб акупацыі і асуджэнні злачынных дзеянняў у савецкай дзяржаве. Бо вядома, што ў мінулым на тэрыторыі ўсіх сучасных краін здзяйснялася велізарная колькасць злачынстваў, і прызнаць іх — значыць больш адэкватна зірнуць на мінулае. Але гэта ўжо асобная тэма.

Так ці інакш, пытанне дзяржаўных сімвалаў Літвы не можа развівацца належным чынам, як пры Расійскай імперыі, так і пры СССР да здабыцця незалежнасці ў канцы мінулага стагоддзя.

Сімвалы Літвы

Для пачатку варта звярнуцца да асноўных сымбаляў Літвы. Іх усяго два — «Калюмны» і «Апостальскі крыж». Абодва сімвала досыць старажытныя. Асобна варта згадаць герб «Пагоня», неаднаразова выкарыстаны на розных гербах і пячатках, і адзначыць, што сучасны герб Літвы завецца «Віціс» («вершнік, той хто пераследвае»), які адбываецца менавіта ад «Пагоні».

Калюмны таксама называюць «Гедымінавымі слупамі» або «слупамі Гедыміна», так як гэты сімвал часта разглядаецца як герб Гедымінавічаў — кіраўнікоў ВКЛ. Па легендах гэты герб мае яшчэ італьянскія карані, аднак таксама гэты сімвал выкарыстоўваў Вітаўт і некаторыя шляхцічы.

Частае выкарыстанне гістарычнага сімвала ў Літве толькі радуе. Знайсці мноства аб’ектаў, якія выкарыстоўваюць гэты знак, не складзе вялікай працы.

Крыж жа можна ўбачыць у двух варыяцыях, ён таксама мае падабенства з латарынгскім і венгерскім геральдычнымі крыжамі. Існуюць розныя здагадкі наконт тлумачэння сімволікі гэтага крыжа.

Сцяг Літвы

Першым дзяржаўным сімвалам Літвы можна лічыць сцяг Вялікага княства Літоўскага.

Пасля аб’яднання ВКЛ і Каралеўства Польскага ў выніку Люблінскай уніі ўтварылася Рэч Паспалітая, якая праіснавала крыху больш за дзвесце гадоў.

Пасля канчаткова падзелу Рэчы Паспалітай і скасавання дзяржавы ў выніку войнаў, тэрыторыя Літвы адышла ў склад Расійскай імперыі. Польска-літоўскае дваранства, спрабуючы аднавіць дзяржаўнасць, некалькі разоў падымала паўстання. Наступным сцягам, які мае дачыненне да Літвы, з’яўляецца значок літоўскіх уланаў ў напалеонаўскай арміі, да якой далучыліся нязгодныя ў 1812 годзе.

Розныя версіі і праекты новага сцяга Літвы ствараліся з пачатку дзевятнаццатага стагоддзя і да пачатку дваццатага.

«Пагоня» і сцяжкі-бікалоры выкарыстоўваліся на Віленскай канферэнцыі 1917 года.

Сучасная версія сцяга сфармавалася толькі да 1917–1918 гадоў. Новы сцяг стваралі з улікам культуры і нацыянальных колераў тканін літоўцаў. Для гэтага далучылі шэраг мастакоў і выдатных дзеячаў Літвы. 19 красавіка 1918 года сцяг быў прыняты як часовы.

Сцяг, які выкарыстоўвае сучасныя колеры сцяга Літвы, сімвал «Калюмны», герб «Пагоня» і сцяг Малой Літвы намаляваныя на Тыльзіцкам акце аб аб’яднанні Малой Літвы і Вялікай Літвы у адзіную Літоўскую дзяржаву 30 лістапада 1918 года:

Таксама розныя праекты прапаноўваліся ў 1936 годзе, хоць сцягі з верхняга шэрагу моцна нагадваюць сцяг сучаснай Паўднёвай Асеціі.

Наступным сцягам Літвы можна назваць сцяг што існаваў у марыянеткавай савецкай дзяржавы — Літоўскай савецкай рэспублікі, якая праіснавала ўсяго каля трох месяцаў. Сцягам гэтай «краіны» было проста чырвонае палатно без усялякіх даданняў. Чырвоны, мяркуючы па ўсім, сімвалізаваў савецкую ўладу, акрамя якой, мабыць, больш нічога і не трэба.

Наступны сцяг яшчэ цікавей папярэдняга. Хоць, не — гэта проста яго копія. Дзяржаўнае ўтварэнне «ЛітБел» або «Літоўска-Беларуская савецкая сацыялістычная рэспубліка», якую мы ўжо згадвалі, атрымала сапраўды такі жа «надзвычайны» у сваім выкананні сцяг. Дзяржава ж праіснавала яшчэ пару месяцаў.

Варта таксама згадаць яшчэ адну марыянеткавую дзяржаву, на гэты раз польскую — Сярэдзінную Літву, якая праіснавала два гады (1920–1922) і потым якая ўвайшла ў склад Польшчы.

З 1918 па 1940 Літва вярнула сабе прыняты сцяг і існавала як адносна незалежная дзяржава. Па тэрыторыі, аднак, Літва таго перыяду была менш сучаснай.

З прыходам савецкай улады ў 1940 годзе была створана Літоўская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка або ЛітССР (ЛССР). Дзяржаўная сімволіка рэспублікі СССР спачатку змянілася не моцна — быў дададзены надпіс: «Літоўская ССР» па літоўску.

Але такі сцяг праіснаваў адносна нядоўга, і быў скасаваны ў 1953 годзе. Пасля чаго на сцяг дадалі зялёную і белую падзяляльную паласы, прыбралі надпіс і дадалі зорку, папулярны ў камуністаў сімвал.

Цікавым фактам з’яўляецца крымінальны перасьлед публічнай дэманстрацыі сцяга Літоўскай ССР на тэрыторыі сучаснай Літвы. Дзеля справядлівасці варта адзначыць, што таксама крымінальна перасьледуецца публічная дэманстрацыя сцягоў нацысцкай Германіі і СССР. А сама свастыка ў адрыве ад падзей Другой сусветнай вайны прызнана гістарычнай спадчынай балтаў Літоўскім судом. Так ці інакш свастыка больш старажытны сімвал, чым сімволіка Трэцяга рэйху, таму дзеянні ўладаў Літвы ў гэтым плане не павінны выклікаць здзіўлення або абурэння. А забарона сімволікі, як СССР, так і нацысцкай Германіі, можна спісаць на гістарычную боль і нежаданне знаходзіцца ў складзе ваяўнічых звышдзяржаў.

Калі ж выказаць здагадку, што літоўцы прызналі б уладу саветаў або нацыстаў, то цікава будзе зірнуць на праекты сцяга Літвы ў складзе, як СССР, так і ў складзе нацысцкай Германіі, але з улікам гістарычных сімвалаў Літвы.

Таксама ў гісторыі сцяга Літвы часам ўзнікала прапанова выкарыстоўваць крыж у выглядзе герба «Пагоня», непасрэдна звязанага з сімволікай ВКЛ, многіх гарадоў Беларусі і старажытных пячатак.

Цяперашні сцяг Літвы трохі адрозніваецца ад сцяга 1918–1940 гадоў суадносінамі бакоў.

Мала хто ведае, што і зараз у Літве два афіцыйных сцяга.

Гістарычны герб «Пагоня» быў рэканструяваны некалькі разоў цягам гадоў, але сучасная версія «Пагоні» ў выглядзе сцяга можа таксама выкарыстоўвацца, прадстаўляючы Літву.

Разгледзім таксама шэраг новых праектаў сцяга Літвы, і заадно сцяг скандынаўскі крыж, які прапаноўваўся ў 2001 годзе:

Як гэта часта бывае, існуе некалькі варыянтаў тлумачэння сімвалізму кветак. Адзін з варыянтаў такі:

Літва і Беларусь

Гледзячы на гісторыю Літвы можна меркаваць аб самых непасрэдных сувязях з Беларуссю. Беларусь і Літва былі па просту адной краінай на працягу сотняў гадоў. Цяпер жа ўлады Літвы заяўляюць аб пабудове мадэрнізаванай мяжы з Беларуссю да 2020 года. Не хацелася нікога вінаваціць у дадзеным рашэнні і, прыпадобнена камуністам заяўляць: «Якую краіну страцілі!», ды і зразумела, што людзям напэўна жылося намнога цяжэй у 14-15 стагоддзях датычна фізічнай працы і магчымасцяў, правоў чалавека і індывідуальнага багацця, чым у сучаснай Беларусі ці Літве. Вядома, пра гэта не будуць столькі гаварыць, як пра сцяну, якую збіраецца узвесці Трамп, але з гістарычнага пункту гледжання гэтая «сцяна» мае куды большы ўплыў і сэнс.

Тым не менш, гэта па-філасоўскі іранічна. Калісьці уяўляючы сабой асобную палітычную сілу, былую адзінай з самых вялікіх дзяржаўных утварэнняў у Еўропе, са сваімі зацікаўленнасцямі ў рэгіёне, цяпер жа яно разарвана на кавалкі не тое што не маючыя паміж сабой нічога агульнага, а нават падзеленыя мяжой новых палітычных інтарэсаў і новых саюзаў.

Агульная гістарычная спадчына цяпер слаба асвечана. Атмасфера такая, што Беларусь арыентуецца на ўсход, а Літва на захад. Беларусь апошнюю сотню гадоў усё больш інтэгравалася з Расіяй, адышоўшы ад польска-літоўскіх сувязяў як мага далей. Літва ж, набыўшы незалежнасць, зрабіла свой выбар у бок еўрапейскіх каштоўнасцяў і культуры.

Дзіўна, як хутка ўсё змяняецца ў свеце наогул, не кажучы ўжо пра сучаснасць. Напэўна, мы, людзі сучаснасці, не абавязаныя адказваць за тое, што рабілі нашы продкі сотні гадоў таму, але сучасная сітуацыя ва Усходняй Еўропе выглядае вельмі дзіўна ў адносінах да гісторыі. Магчыма, цяпер межы Балтыйскіх краін і Усходняй Еўропы больш адпавядаюць нацыям якія іх насяляюць. Але ці адпавядаюць яны духу часу, жаданням людзей і гісторыі? Наўрад ці.