Учора адбыліся дэбаты Арцемія Лебедзева і Аляксея Навальнага, якія варта было б пракаментаваць. Пачнем з кантэксту.

Лебедзеў — расійскі дызайнер і заснавальнік Студыі Арцемія Лебедзева, самай буйной дызайн-студыі ў Расіі. Навальны — апазіцыйны расейскі палітык, які заявіў пра свой намер удзельнічаць у выбарах прэзідэнта Расіі ў 2018 годзе.

Прыкладна да 9 верасня 2013 года спадар Лебедзеў пісаў пра Навальнага станоўчыя або нейтральныя пасты ў сваім блогу. Пачынаючы з гэтага паста большасць публікацый пра Навальнага сталі негатыўнымі, а Лебедзеў пачаў перыядычна згадваць Навальнага ў самых розных пастах. Прыклад з паста пра архівы ЗША: «У гэтай сістэме каштоўнасцяў Навальны ў ЗША ніколі б не з’явіўся на свет, таму што няма сэнсу змагацца з клоўнам. А ў нас клоўн становіцца нацыянальным героем за кошт падаткаплацельшчыкаў» [пасты з тэгам «Навальны»].

У сваёй апошняй публікацыі аб Навальным Лебедзеў усумніўся ў кампетэнцыі таго на пасадзе прэзідэнта Расіі, і ў гэты раз спадар Навальны адказаў Лебедзеву, прыклаўшы спіс дзяржкантрактаў, атрыманых студыяй Лебедзева. Дадзеныя, якія павінны быць у адкрытым доступе («кантракты, кошт, акты прыёмкі») адсутнічаюць. На словы Навальнага «<…> калі хаваюць дадзеныя і кантракты, значыць, крадуць. Шмат крадуць. Завышаюць цэны і засылаюць адкаты» Лебедзеў адказаў выклікам на дэбаты на «Дажджэ», якія ўчора і прайшлі.

Асабіста ў маіх вачах Лебедзеў прайграў і папярэднюю дэбатам бітву, а таксама і самі дэбаты. Хоць дадзенае эсэ ўключае Навальнага ў назве, усё ж у ім будзе больш пра Лебедзева, так як у дадзенай сітуацыі ён з’яўляецца выдатным прыкладам супрацоўніцтва дзеяча культуры з зусім недэмакратычнай дзяржавай.

На розум прыходзяць архітэктар Альберт Шпеер ў гітлераўскай Германіі і ў значна меншай ступені нядаўна памерлая Заха Хадзід (таксама архітэктар), якая супрацоўнічала з несвабоднымі краінамі, за што падвяргалася крытыцы. У нашым жа выпадку Лебедзеў — графічны дызайнер, што, несумненна, робіць сітуацыю цікавей.

Пачну з таго, што я паважаю спадара Лебедзева за яго прафесійную дзейнасць. Для Расіі і СНД ён з’яўляецца чымсьці накшталт сучаснага Пушкіна, толькі ў галіне дызайну. Я б нават сказаў, што Лебедзеў недаацэнены, і гэта будучыя пакаленні, якія скінуць кайданы маралізатарства, ханжаства, ды і просты зайздрасці, і па заслугах ацэняць гэтага мацюкаюшчагася і грубаватага дзівака за яго дзейнасць.

Сказаць, што ў Расеі праблема з дызайнам — нічога не сказаць. Яго, як і сучаснай архітэктуры, практычна няма. У Расіі амаль усё робіцца «цяп-ляп»: пачынаючы з дарог і заканчваючы выродлівымі А4-лісточкамі «МАШЫНЫ БЛІЖЭЙ ЗА 10 МЕТРАЎ НЕ СТАВІЦЬ!» на фасадах будынкаў.

І менавіта за тое, што ў гэтым расійскім пекле спадар Лебедзеў стварыў нешта па-сапраўднаму прыгожае і цудоўнае, я яго і паважаю. Ён і яго студыя стварылі тое, чым можна ганарыцца. Гэтакі «маяк», які свеціць згубленым падарожнікам ў шторм або туман.

Кожны раз, калі я спускаюся ў сталінскае маскоўскае метро імя Леніна, праходжу праз гэтую шэрую арку міма пірамід Тутанхамона і чакаю сіні цягнік з выродлівым карычневым падлогавым пакрыццём, ідыёцкім надпісам «НЕ ПРЫТУЛЯЦЦА», абыякавымі людзьмі — кожны раз мяне там сустракае Яна.

Так, бывае, крыварукія супрацоўнікі мятро наляпілі яе так-сяк, нешта падрапаюць або выправяць, але, у агульным і цэлым, яна там. Я кажу пра карту маскоўскага мятро.

Яна — той самы маяк, які кажа: «Усё ОК, прарвемся». Гэтая пышная карта пасярод расійскай рэчаіснасці, на якую большасці пасажыраў абсалютна ўсё роўна, але менавіта яна дае надзею. Надзею на тое, што калі-небудзь у нас будзе і графіка, і дызайн, і архітэктура і наогул усё, як у нармальнай краіне.

Наколькі бы дрэнны ня быў у мяне дзень, у цягніку я заўсёды магу палюбавацца гэтай своеасаблівай «Монай Лізай» — кветкамі, шрыфтамі, надпісамі, адценнямі, якасцю друку і гэтак далей. Я ўпэўнены, Лебедзеў і яго супрацоўнікі так выказалі сваю любоў і павагу да ўсіх людзей, якія ёю будуць карыстацца: падумалі пра нашыя вочы, аб нашым візуальным задавальненні тым, што мы ўбачым і, вядома, падумалі пра утылітарызм гэтай карты — у ёй ёсць усё, што трэба карыстальніку мятро. Не ведаю, як іншыя, але я гэтую любоў кожны раз адчуваю, за што шмат удзячны і Лебедзеву і яго камандзе.

Калі хто думае, што карта мятро гэта ўсё, што зрабіла Студыя Лебедзева, то гэта далёка не так. Большасць візуальных пераўтварэнняў апошніх гадоў у Маскве і Расіі адбываюцца дзякуючы Лебедзеву. Дызайн-код фасадаў будынкаў, сайты і лагатыпы буйных расійскіх устаноў і кампаній (Цэнтрабанк, Газпром), лагатыпы гарадоў і аэрапорта ў Санкт-Пецярбургу і многае іншае. Можна таксама ўзгадаць, што студыя з’яўлялася адным з папулярызатараў знака рубля. Уплыў Лебедзева і яго кампаніі велізарны ў расійскім дызайне і ён нарэшце-то выліўся ў расійскія рэаліі.

Як да гэтага ставіцца? Вызначана станоўча! Дзеянні Лебедзева і яго каманды ставяць Маскву і Расію на адзін узровень з развітым краінамі, а месцамі нават абганяе іх. Асабіста я магу толькі вітаць гэта, бо нельга не адзначыць перамены ў Маскве і Расіі ў плане дызайну.

Як гэтага дамогся Лебедзеў? Я не ведаю. Усе перамены сталі адбывацца ў апошнія некалькі гадоў і паралельна тым часе, калі ў студыі стала з’яўляцца ўсё больш і больш кліентаў з урада Масквы (і Расіі). Маё асабіста стаўленне да гэтага? Зноў станоўчае. Мяне не вельмі хвалюе, шчыра ці Лебедзеў выйграў усе конкурсы, пралабіяваў свае працы або зводзіў патрэбных чыноўнікаў у сауну з дзяўчынкамі. Нават калі Лебедзеў і яго студыя крадуць мільёны бюджэтных грошай, то так ужо і быць.

Маю пазіцыю варта растлумачыць. Я не бачу сэнсу змагацца з простымі дзеячамі культуры, як спадар Лебедзеў, асабліва калі іх дзейнасць (нават калі і яна дзесьці і карупцыйная) прыносіць наглядную карысць усёй графічнай галіне ў краіне. Калі, як мяркуе Навальны, спадар Лебедзеў — карупцыянер, то ў любым выпадку трэба змагацца не з ім, а з іншымі людзьмі, якія нашмат уплывовыя і крадуць ня мільёнамі, а мільярдамі. І не крадуць, а ствараюць і кантралююць цяперашнюю сістэму. Барацьба з Лебедзевым — барацьба са следствам, а не з прычынай. Хто з’яўляецца прычынай і стаіць на чале ўсёй гэтай карупцыйнай піраміды ўсім і так зразумела.

Цяпер, пяройдзем ад захаплення да адваротнага баку медаля. Прыкладна раз у месяц-другі я наведваю блог Лебедзева і прагортваю, што прапусціў. Я прымеціў, што ў апошні час спадар Лебедзеў то тут, то там, але як бы «паміж справай» як-небудзь, але асудзіць «лібералаў». Прычым часам гэта адбываецца так рэзка і не да месца, што выглядае штучна і зусім ня аб’ектыўна. Па тэгу «ліберал» мы можам прасачыць, што гэта пачалося зусім нядаўна — са снежня 2015 года.

І вось менавіта палітычная пазыцыя спадара Лебедзева выглядае дваістай і выклікае непрыязнасць. Спадар Лебедзеў як бы і не падтрымлівае нікога, яму «пляваць на ўсіх» (у яшчэ больш грубай форме), але не прапускае выпадку выбудаваць лагічны ланцужок ўзроўню: «Ён – ліберал. Усе лібералы такія ж. Апазіцыя нічым не лепш [ці нават горш] цяперашняй улады». Прычым усе сітуацыі вельмі нацягнутыя і неаб’ектыўныя, а слова «ліберал» выкарыстоўваецца часта не да месца.

Я магу зразумець Лебедзева, які нейкім спосабам атрымаў магчымасць супрацоўнічаць з урадам Масквы і сапраўды паляпшаць навакольнае асяроддзе да лепшага, а таксама павышаць свой дабрабыт. Я толькі рады такому «win-win». Хай грошы асядуць у Лебедзева, чым будуць дзесяць гадоў піліцца на будаўніцтве нейкага чарговага непатрэбнага тунэля.

Пры гэтым нападкі Лебедзева на карэкатурных «лібералаў», Навальнага і гэтак далей з боку выглядаюць вельмі жаласна і штучна. Можна цалкам абысціся без гэтых «хвілінак нянавісці» і займацца сваімі справамі, якія ён увесь час выпінае на кожным кроку, кажучы, што ён «арэ», пакуль іншыя «лайдачаць». На розум прыходзіць яшчэ адзін «араты» і «галерны раб», які за 17 гадоў вельмі спрэчна «праараў» усю Расію. І раз ужо мы гаворым пра Навальнага, давайце прывядзем яго цытату: «Таму, як ні парадаксальна, буйны карупцыянер — гэта чалавек, які вельмі шмат працуе».

Уся сітуацыя з дэбатамі з Навальным выглядае вельмі непрыемна для спадара Лебедзева. Гадамі выказваючы вельмі спрэчныя тэзісы пра апошняга, Арцемій сам жа «нарваўся» на супраціў ад Навальнага, сам жа прапанаваў дэбаты, на якіх дрыготкім і часам заікаючымся галаском спрабаваў адстаяць свой гонар, але ў астатнім вялікую частку часу выглядаў як школьнік у кабінеце дырэктара, які маўчыць, пакуль размаўляюць дарослыя. Мая павага да спадара Лебедзева, як да дзеяча культуры, нікуды не дзелася. Што да яго аб’ектыўнасці, сумленнасці і аўтарытэтнасці — тут, на жаль, спадар Лебедзеў страціў свае пазіцыі.

Асабліва кідаецца ў вочы ўпэўнены і безапеляцыйны стыль выкладу ў блогу і невыразнае выступленне на дэбатах з плоскімі жартамі пра «містэра прэзідэнта» і падаруначкі. На жаль, аказалася, што фраза «на словах ты Леў Талстой, а на справе х** просты» ставіцца да спадара Лебедзева. І, вядома, прыемна бачыць, калі крыўдзіцелі (а ў дадзеным выпадку Арцемій самы сапраўдны «bully») атрымліваюць па заслугах, але ўсё роўна застаецца незразумела — навошта трэба было так моцна нарывацца? Дзеля паказання лаяльнасці ўраду? Цалкам магчыма і так (пост 26 лютага 2014): «Рэцэпт апынуўся на здзіўленне просты. Напішаш агіднасць пра апазіцыю — табе адразу даручаюць палепшыць аблічча горада. Абасрэш Навальнага — даручаюць зрабіць схему мятро. Пнеш белалентачніка і крэакла — аддаюць аформіць усе будоўлі ў горадзе. Вось яна — чароўная формула! Калі вы ведаеце і іншыя такія ж паспяховыя формулы, пішыце ў каменты. Дзеля дызайну накрывак люкаў у Маскве я гатовы не тое што на лібералаў, нават на хіпсцераў сракануць». Напэўна пасля гэтых дэбатаў спадар Лебедзеў атрымае пасаду Міністра Дызайну РФ, не менш.

Арцемій Лебедзеў, як дзеяч мастацтва, стаіць на вельмі складаным раздарожжы. З аднаго боку ён можа застацца тым, кім і быў — дзівакаватым дызайнерам, але і сапраўдным прафесіяналам, які займаўся справай (не страшна, калі і трошкі карупцыйным). Рэпутацыю палітычнай аб’ектыўнасці, нейтральнасці або няўдзелу ён можа захаваць.

Ці ж, узамен за працу, дзяржава можа папрасіць спадара Лебедзева аб яшчэ большым супрацоўніцтве — яшчэ вялікай колькасцю заметачак пра лібералаў, дрэннага Навальнага і гэтак далей. Толькі вось у гэтым варыянце вельмі лёгка перайсці мяжу і ператварыцца ў чарговага Цэрэтэлі, Міхалкова і Кабзона, які атрымлівае медаль «Герой ДНР» і з’язджае лячыцца ў Італію (таму што ахова здароўя ў Расіі пышная, але лекары вырашылі, што лепш лячыць спадара Кабзона ў Італіі). Да гэтай сітуацыі з Лебедзевым і Навальным я здзіўляўся, як дзеячы культуры ператвараюцца ў паслугачоў улады. Калі я чытаў невыразныя апраўдання Лебедзева, пытанні адпалі.

Вядома, Навальны можа быць памыляецца і Лебедзеў абсалютна чысты, а яго меркаванне пра лібералаў і Навальнага — сапраўды яго меркаванне, аднак у такім выпадку варта перагледзець сваё стаўленне да спадара Лебедзева. Бо чалавек, які разважае пра лібералаў, як бабка ля пад’езда і хваліць цяперашні карупцыйны ўрад, па вызначэнні не можа быць аб’ектыўным. Калі Навальны некампетэнтны, то ў чым, да прыкладу, заключаюцца кампетэнцыі цяперашняга кіраўніка Расеі? Служба ў КДБ і ўзвядзенне палаца ў Геленджыку?