XXI стагоддзе радыкальна моцна адрозніваецца ад усіх папярэдніх. Асабліва гэта тычыцца эвалюцыйнай і сацыякультурнай складанай. Гаворка ідзе пра з’яўленне інтэрнэту ў паўсядзённым жыцці чалавека, а таксама ўзмоцненым тэхнічным прагрэсе апошнія гады. Колькасць інтэрнэт-карыстальнікаў расце кожны дзень (цяпер іх каля 3,5 мільярдаў), таксама роля інтэрнэту ўзрастае не толькі ў жыцці чалавека, але і грамадства, краіны і планеты. Інтэрнэт як бы зноў аб’ядноўвае разрозненых дзясяткі тысяч гадоў таму людзей.

У больш кансерватыўных грамадствах пэўная частка старэйшага і пажылога пакаленняў ўспрымае інтэрнэт хутчэй з негатыўнай афарбоўкай — як бессэнсоўна-забаўляльную сераду, таму ў такіх соцыўмах рэдка можна пачуць пра плюсы інтэрнэту, хоць яны, безумоўна, ёсць.

Чалавек, толькі нарадзіўшыся, трапляе (часцей за ўсё) у сераду сваёй нацыі і грамадства, якія ён, вядома, не выбіраў. Чалавек таксама не выбірае сваіх сваякоў, расу, колер вачэй, рост, даўжыню пальцаў і многае іншае. У пэўнай ступені нараджэнне — латарэя.

Канструкцыя жа інтэрнэту, наадварот, складаецца ў аб’яднанні груп людзей на форумах, чатах, соц. сетках і мноствах іншых сайтаў, такім чынам, што кожны знаходзіцца там выключна па сваёй цікавасці да прадмета ці тэмы. Любое (а часцяком яно міжнароднае) інтэрнэт-аб’яднанне вызначанага ліку карыстальнікаў — гэта іх свядомы выбар. Выбар, які яны часцяком не змаглі б зрабіць, калі б ў нас не было інтэрнэту.

Розныя ўмовы ўздзейнічаюць на жыццё такім чынам, што яна прымае разнастайныя формы. Якая б шматлікая біясфера нас не атачала і патэнцыйна не знаходзілася на іншых планетах, жыццё развіваецца заўсёды ў пэўных межах. Таму чалавечага роду таксама закранула тая ж доля. Гэта значыць, што знешні выгляд кожнага чалавека (яго фенатып) развіўся менавіта такім дзякуючы генатыпу сваіх продкаў, які ў сваю чаргу сфармаваўся пад дзеяннем навакольнага асяроддзя. Такім чынам, рассяліўшыся па ўсёй планеце, людзі вымушаныя былі прыстасавацца да розных умоў, у выніку чаго змяніліся самі.

Карта міграцый чалавека сучаснага тыпу

Вядома, усё гэта адбывалася дзесяткі тысяч гадоў, але і цяпер узровень міграцый насельніцтва даволі высокі, што прыводзіць да ўсё большага змешвання (альбо сутыкнення) культур, звычаяў, моў і, уласна, фенатыпаў людзей. Гэта прыводзіць да некаторых цяжкасцяў у галіне вызначэння сваіх каранёў. Нягледзячы на гэта, розныя знешнія адметныя прыкметы чалавека могуць сказаць пра яго значна больш, чым можа здацца на першы погляд.

Свае класіфікацыі антрапалагічных тыпаў прапаноўвалі італьянскі географ Рэнатто Біясуцці (1878-1965), шведскі антраполаг Бертыль Лундман (1899-1993), амерыканскі антраполаг Карлтон Стывенс Кун (1904-1981) і савецкі антраполаг Віктар Валяр’янавіч Бунак (1891-1979). Класіфікацыю апошняга навукоўца мы сёння і разгледзім.

Віктар Валяр’янавіч Бунак

Класіфікацыю Бунака можна прадставіць у выглядзе дрэва, якое складаецца з чатырох вялікіх ствалоў: заходні, усходні, паўднёвы і трапічны. Заходні ствол будзе ў сябе ўключаць у асноўным жыхароў Еўропы, Паўночнай і Усходняй Афрыкі, Пярэдняй Азіі, частка Пакістана і Індыі. Усходні ствол ўключае ў сябе жыхароў Амерыканскага кантынента, Азіяцкую частку Расіі, Кітай і Усходнюю Азію. Расы паўднёвага ствала прадстаўлены тэрыторыямі Паўднёва-Усходняй Азіі, Аўстраліі і Інданезіі. Трапічны ствол прадстаўлены расамі Афрыкі, Інданезіі і Акіяніі. Кожны ствол у сваю чаргу дзеліцца на галіны.

Дрэва антрапалагічных тыпаў па В. В. Бунаку

Карта распаўсюджвання асноўных антрапалагічных тыпаў

Гэтую карту лагічна будзе параўнаць з картай, пабудаванай па канцэпцыі «Сутыкнення цывілізацый» Самюэля Хантынгтана. Можна назіраць даволі сур’ёзныя падабенства ў распаўсюдзе этнасаў і фарміраванні цывілізацый свету.

Карта цывілізацый свету, пабудаваная на аснове канцэпцыі Хантынгтана

Негледзячы на мноства праціўнікаў тэорыі цывілізацый Хантынгтана, пэўныя заканамернасці распаўсюджвання культур у свеце заўважыць можна. Асабліва ярка сутыкненне цывілізацый назіраецца на межах цывілізацый: напрыклад, паміж праваслаўнай і заходняй цывілізацыямі. Такім чынам, краіны Ўсходняй Еўропы і Балтыі знаходзяцца менавіта на мяжы зон ўплыву, што не паляпшае становішча звычайных грамадзян гэтых краін.

Так ці інакш, гледзячы на дрэва Бунака, можна выказаць здагадку, што ўзнікненне мноства цывілізацый з’яўляецца неверагоднай праблемай, і разнастайнасць фенатыпу людзей толькі пагаршае ўзаемаадносіны паміж імі. Але заўсёды варта разумець, што дрэва мае агульныя карані, а датычна дрэва антрапалагічных тыпаў — такое дрэва будзе мець нават проста агульны корань. Такім чынам, агульны продак усіх людзей павінен наводзіць нас на пэўныя думкі. А распаўсюджванне розных фенатыпаў людзей не што іншае, як спроба жыцця стварыць як мага больш варыянтаў магчымасцяў, каб выжыць пры любых патрасеннях і катастрофах.

Дадзенае эсэ з’яўляецца толькі абстрактным уступленнем і ў наступных матэрыялах дрэва Бунака будзе больш падрабязна разабрана па кожнай галіне, а таксама розныя іншыя класіфікацыі антрапалагічных тыпаў чалавека.