Працягваем серыю артыкулаў пра прыватную касманаўтыку ў Расіі. Мы ўжо пісалі аб такіх кампаніях як: «КосмаКурс», «Лін Індастрыял», «СПУТНИКС», Yaliny, «Азмерит» і «Гаскол», а таксама аб праектах «Маяк» і Quazar Space. Сёння мы раскажам аб першым прыватным прадпрыемстве, якое займаецца распрацоўкай звышмалых касмічных апаратаў класа CubeSat — «Астранамікон».

— Скажыце, калі ласка, пару слоў пра сябе і сваёй кампаніі.

— Малыгін Дзяніс Уладзіміравіч, тэхнаброкер, генеральны дырэктар / генеральны канструктар ТАА Лабараторыя праектавання звышмалых касмічных апаратаў «Астранамікон». Лабараторыя уключае сучаснае абсталяванне і праграмнае забеспячэнне для праектавання і вырабу звышмалых касмічных апаратаў (нанаспадарожнікаў) і сістэм на іх аснове. Пры лабараторыі функцыянуе Цэнтр кіравання палётамі з камандна-тэлеметрычнай радыёлініі. Асноўныя распрацоўкі лабараторыі «Астранамікон» прадстаўляюць звышмалыя касмічныя апараты фармату CubeSat, а таксама нана- і пікаспадарожнікі рознага прызначэння і функцыяналу. Калектыў лабараторыі складаецца з спецыялістаў у галіне электратэхнікі і робататэхнікі, касмічнага прыборабудавання і мехатронікі. Прадукцыя лабараторыі прызначана для правядзення навуковых, адукацыйных і тэхналагічных эксперыментаў ва ўмовах касмічнай прасторы.

Супрацоўнікі лабараторыі «Астранамікон» праводзяць поўны цыкл навукова-даследчых і доследна-канструктарскіх работ па распрацоўцы, зборцы, наладцы і абслугоўванні касмічных апаратаў звышмалога класа.

— У каго ўзнікла ідэя стварэння кампаніі?

— Усё пачалося яшчэ, будучы студэнтам БДТУ «Ваенмех» (нататка — Балтыйскі дзяржаўны тэхнічны універсітэт). Пастаянна мільгала думка пра тое, што трэба займацца практычнымі працамі. У тым сэнсе, што трэба думаць пра будучыню — дзе прымяніць свае сілы, веды, уменні. І, у рэшце рэшт, ўкараніўся ў міжнародны праект Tempus-CRIST, мэтай якога было распаўсюджанне канцэпцыі нанаспадарожнікаў. Так я пазнаёміўся з касмічнымі тэхналогіямі.

Затым праходзіў навучанне ў TU Berlin, дзе паглядзеў, як вядуцца работы па гэтай тэме ў немцаў. Пасля вяртання ў РФ ва ўніверсітэце была заснавана лабараторыя «Астранамікон» як студэнцкі праект. Затым стаў збіраць каманду (тады ж мы і пазнаёміліся з Максімам Малым, кіраўніком Quazar Space) і прапрацоўваць свае ідэі па распрацоўцы нанаспадарожнікаў. Было шмат розных варыянтаў, кучу тэхнічных рашэнняў і прапаноў. Але стала ясна адно — трэба са студэнцкага праекта пераходзіць у нешта больш сур’ёзнае.

Многія фірмы, з якімі мы спрабавалі наладзіць кантакт, ад нас адварочваліся ў сілу таго, што раз мы студэнцкі праект, значыць ён «несур’ёзны». Далей праект па распрацоўцы нанаспадарожніку перанеслі на навуковыя рэйкі — гэта значыць многія ўдзельнікі сталі пісаць дыпломныя і курсавыя работы, а таксама працаваць над кандыдацкімі дысертацыямі па тэмах, блізкім да СМКА (нататка — звышмалыя касмічныя апараты); пісаць навуковыя артыкулы і г. д. Але тут паўстала іншае пытанне — адкуль браць фінансаванне. Універсітэт асаблівай перспектывы ў працах па СМКА не бачыў, таму фінансаванне засталося на ўзроўні падтрымцы простых студэнцкіх работ. Аднак удалося атрымаць на першым часе некаторыя гранты ад урада (фонд Бортніка, Санкт-Пецярбург).

У канчатковым рахунку, наступным этапам было перанакіраванне праекта ў камерцыйнае рэчышча. Першы быў крок — гэта ІП (нататка — індывідуальны прадпрымальнік). Гэта значыць, мы маглі весці камерцыйную дзейнасць — купляць неабходныя начынне (тыя фірмы, якія нас цікавілі, проста з фізічнымі асобамі не працуюць) і пры гэтым карысталіся перавагамі фізічнай асобы. Перабраўшы мноства ідэй, у выніку была абраная генеральная лінія — распрацоўка ўласнай платформы як інструмента для выканання любых задач у космасе. Зрабіўшы стаўку на гэты варыянт, з’явіўся ключавой прадукт — платформа «сінэргіі». То бок, гэта, калі так можна сказаць, канструктар са сваёй архітэктурай і ідэалогіяй для зборкі нанаспадарожніку. Лабараторыя нанаспадарожнікаў са студэнцкага праекта ператварылася ў ТАА лабараторыю «Астранамікон», якая з’яўляецца рэзiдэнтам СКОЛКОВО ў Маскве і пры гэтым мае філіял у Санкт-Пецярбургу. Астатнія ж кірункі па ўжыванні саміх нанаспадарожнікаў засталіся як наступны этап працы. Варыянт па развіцці аднаго з такіх кірункаў узяў на сябе Максім з Quazar Space, за што яму асобнае дзякуй :).

— Якая ў вас структура ў кампаніі? Шмат супрацоўнікаў?

— Калі з юрыдычнага боку, то класічнае ТАА. Калі глядзець з пазіцыі іерархіі, то я распрацаваў канцэпцыю мінімальнай колькасці супрацоўнікаў у тым сэнсе, што наймаю іх праз аўтсорс. Гэта зручна — ты шукаеш профі ў сваёй справе для канкрэтнай задачы і абмаўляеш з ім тэрміны, кошт вырашэння праблемы. Гэта дазваляе мінімізаваць страты. Мець пастаянны штат для кампаніі — гэта накласці пэўныя фінансавыя праблемы. Больш за тое народ, які прымае ўдзел у гэтым праекце, працуе, калі хоча, колькі хоча і так, як ён хоча (хоць дома, хоць на іншым канцы Зямлі); галоўнае толькі адно — рашэнне пастаўленай задачы. А калі ў агульным, то супрацоўнікаў парадку дванадцаці.

— Як да вас можна трапіць на працу? Якую патрэбна мець адукацыю?

— Для пошуку партнёраў / супрацоўнікаў ёсць пэўная канцэпцыя, якая заключаецца ў наступным: мяне не цікавіць адукацыя, рэгаліі, погляды чалавека, яго перавагі — важна толькі тое, што ён зможа ён вырашыць задачу, адказ на якую мяне цікавіць ці не. Трапіць у калектыў проста — выявіць жаданне. Пры гэтым некаторыя спрабавалі скідваць сваё доўгае партфоліо і гэтак далей. Я іх, як правіла, не чытаю. Калі табе цікавы праект па тэме нанаспадарожнікаў — напішы на нашу пошту, што ўмееш, чым хочаш займацца ў праекце. А далей ужо будзем абмяркоўваць ўжывую.

Больш за тое для студэнтаў, маладых навукоўцаў і даследчыкаў ёсць наогул асобныя прапановы. Яны заключаюцца ў тым, што ў кампаніі ёсць разуменне як падтрымаць маладога інаватара — ёсць шмат грантаў, субсідый і датацый ад дзяржавы. Але многія студэнты пра іх не ведаюць, а калі і ведаюць, то не разумеюць, як гэта выкарыстаць. Мы ж са свайго боку гатовы прапанаваць гатовую даследчую тэму для такога таленавітага чалавека і дапамагаем яму атрымаць грант. Гэта так бы мовіць мінімальны падмурак, акрамя акладу на які дамовімся. І ўсе задаволеныя — мы атрымліваем тэхналогію, даследчык фінансаванне работ, вопыт; дзяржава — справаздачнасць, што не ў пустую марнуе грошы падаткаплацельшчыкаў.

— Ці былі нейкія цяжкасці пры афармленні кампаніі? Якія адносіны з дзяржавай? Падтрымліваюць вас? Калі так, то як?

— Цяжкасці толькі ў адным — прыватны бізнэс у такой навукаёмістай сферы як космас складана развіваць у нашай краіне па прычыне таго, што адсутнічаюць правілы гульні або яны ўвесь час мяняюцца. Гэта значыць космас гістарычна вобласць дзяржавы, у дадзеным выпадку дзяржкампаній, і спроба развіваць дзяржаўна-прыватнае партнёрства перыядычна наторкаецца на галоўны бар’ер — а як уласна гэта партнёрства выбудоўваць. Калі ж у агульным ахарактарызаваць — мэтавымі праграмамі не карыстаемся. Для гэтага трэба мноства папер і марнаваць на гэта час няма жадання.

Пры гэтым саму-та кампанію зарэгістраваць і аформіць бізнэс не складана. Праблемы пачнуцца крыху пазней. Для таго каб працаваць у расійскай касманаўтыцы патрэбна ліцэнзія, у адваротным выпадку вы не зможаце працаваць па камерцыйных, у тым ліку дзяржаўным, заказах.

Атрыманне ліцэнзіі — шматступенная бюракратычная працэдура. Асноўны прамежкавы дакумент, неабходны пры ліцэнзаванні — так званы сертыфікат аб наяўнасці ў кампаніі сістэмы менеджменту якасці (СМЯ), які адпавядае становішчу РК-11-КТ. Гэта палажэнне — ключавы тэкст, які рэгулюе касмічную галіну, сам па сабе з’яўляецца дакументам для службовага карыстання.

Многія неабходныя стандарты маюць грыф сакрэтнасці. У выніку — для таго, каб высветліць, якім менавіта патрабаванням павінна адказваць ваша кампанія і ваша прадукцыя, давядзецца атрымаць спецыяльную ліцэнзію ФСБ на доступ да сакрэтных звестак. Для атрымання ліцэнзіі ФСБ ўнутры кампаніі трэба ствараць уласны «першы аддзел» з сакрэтным пакоем і сакрэтнай бібліятэкай.

Зрэшты, усё гэта можна аддаць на аўтсорс — заключыць дамову з адной з даччыных кампаній Раскосмаса у якой усё гэта ўжо ёсць. У любым выпадку, супрацоўнікі кампаніі атрымліваюць неабходныя формы допуску (трэція, а генеральны дырэктар другую) і могуць працаваць з сакрэтнымі дакументамі, у прыватнасці РК-11-КТ.

Наступны крок — атрыманне сертыфіката СМЯ, спачатку часовага, а праз год, па выніках праверкі, сталага. Каб прэтэндаваць на сертыфікат ў вас, сярод іншага, павінен быць бестэрміновы дагавор арэнды. Але нават калі вы, нарэшце, атрымалі ліцэнзію, гэта не значыць, што зараз можна працаваць.

Ліцэнзіямі на касмічную дзейнасць павінны валодаць і вашы прамыя пастаўшчыкі, напрыклад, падшыпнікаў або змазкі. Спецыяльная змазка варта вар’ятаў грошай, яе ў расійскай галіне робяць усяго дзве кампаніі. Выбар такі малы не таму што немагчыма стварыць новую, добрую і танную змазку для працы ў касмічных умовах, а таму што, прыдумаўшы яе, вы не патрапіце на касмічны рынак — калі, вядома, у вас няма ліцэнзіі.

У выніку на расійскім рынку камплектуючых для космасу практычна няма канкурэнцыі, якая б падганяла ўзровень якасці і тэхнічны прагрэс. Затое кошт канчатковага прадукта павялічваецца ў геаметрычнай прагрэсіі. Такім чынам, у вас два падшыпніка, адзін звычайны, за тысячу рублёў, другі — ліцэнзаваны, груба кажучы, за мільён. І кошт — іх адзінае адрозненне.

У спадарожніках ёсць не толькі механічныя вузлы, але і электроніка. Электронныя кампаненты бываюць чатырох класаў — бытавога, прамысловага, ваеннага і касмічнага. Фактычна яны адрозніваюцца адзін ад аднаго надзейнасцю: патрабаванні да працэсара хатняга ПК адрозніваюцца ад патрабаванняў да чыпаў бартавых кампутараў КА. У космасе мікрасхемы павінны добра супраціўляцца радыяцыі. Сапсаваны жорсткім выпраменьваннем чып можа стаць прычынай страты дарагога абсталявання. Пры гэтым становішча РК-11-КТ патрабуе, каб усе электронныя кампаненты былі касмічнага або ваеннага класа, прычым апошнія павінны прайсці абавязковую дадатковую сертыфікацыю Раскосмаса.

Карацей кажучы, дзяржава падтрымлівае ільготамі (так як рэзідэнт Сколкава), таксама вылучае гранты на даследаванні.

— Над якімі праектамі зараз працуеце? Якія самыя буйныя і цікавыя кантракты?

— Прынцыпова іншы падыход да ідэалогіі пабудовы айчынных СМКА навуковага і сацыяльна-эканамічнага прызначэння распрацоўваецца ў лабараторыі «Астранамікон». У якасці стартавай адзінкі для збору нанаспадарожнікаў фармату CubeSat выступае шматмэтавая ўніфікаваная платформа «Сінэргія» блочна-модульнага тыпу.

Платформа прызначана для забеспячэння правядзення навуковых, адукацыйных і тэхналагічных эксперыментаў ва ўмовах касмічнай прасторы. «Сінэргія» ўяўляе сабой СМКА, які складаецца толькі з службовых падсістэм. Змена формаў-фактару нанаспадарожніку пабудаванага на базе платформы «Сінэргія» за кошт дадання дадатковых модуляў істотна пашырае магчымасці ўстаноўкі карыснай нагрузкі і, як следства, вобласці прымянення касмічнага апарата. То бок, гэта ў дадзеным выпадку канструктар, з якога, у залежнасці ад задачы, збіраецца СМКА.

Ёсць таксама, на базе платформы, прадукт, накіраваны на выраб стэндаў для ВНУ. Калі паглядзець на кафедры тэхнічных ВНУ, якія рыхтуюць спецыялістаў для касмічнай галіны, высветліцца, што абсталяванне для правядзення лабараторных работ і іншай даследчай дзейнасці знаходзіцца ў маральным і тэхнічным састарэлым стане. Таму мы прапануем новае тэхнічнае рашэнне ў адукацыйнай сферы.

Варта адзначыць некалькі кантрактаў — з ФГУП «КБ Арсенал» (нататка — Федэральнае дзяржаўнае унітарнае прадпрыемства), «Радар ммс», з піцерскім Палітэхам.

— З чым узніклі складанасці ў працы?

— Праблемы можна разбіць на некалькі катэгорый. Першая — гэта гістарычныя праблемы. Космас быў прэрагатывай дзяржавы. Такім чынам, прыватнаму бізнесу цяжка працаваць з буйнымі кампаніямі, дзе кучу узгадненняў, кучу бюракратыі і г. д. Таксама ў кіраўніцтве стаяць людзі ўзросту 50–60 і старэй, у іх вельмі інертнае мысленне. На гэтую тэму досыць сапраўды адказаў Максім Малы з Quazar Space.

Другая — адсутнасць механізмаў. Гэта значыць заканадаўства цяпер выбудавана так, што трэба прайсці вагон узгадненняў з рознымі інстанцыямі для таго, каб рэалізаваць праект. Сама ліцэнзія Раскосмаса варта недарагая, некалькі тысяч рублёў. Але спадарожныя бюракратычныя выдаткі, спалучаныя са стварэннем КА, яго запускам вельмі вялікія. У сярэднім для СМКА варта 350–500 тысяч рублёў. Але, каб атрымаць дазвол, трэба ўзгаднення галаўных НДІ Раскосмаса. Для дзяржаўных спадарожнікаў пры агульным кошце аднаго з апаратаў у 3 мільярды рублёў выдаткі на сертыфікацыю мікрасхем склалі 1,2 мільярда рублёў.

Трэцяя — фінансавае пытанне. Інвестары неахвотна ўкладаюць у такія праекты грошы. Усе хочуць тут і цяпер. У космасе такі трук не працуе. Патрабуецца час. Парог уваходу ў галіну для прыватнай кампаніі, якая хоча працаваць па дзяржзаказу — гэта каля 10 мільёнаў даляраў (прыкладна столькі прыйшлося ўкласці ў «Даурыю» заснавальнiкам). Гэта «пад ключ», гэта значыць ўваходзіць усё — і вытворчасць, і людзі, і арэнда. Але такі парадак выдаткаў адбываецца менавіта рэгламентам, бо гэта было б два чалавека ва часова арандаваным гаражы, а бо так пачыналася кампанія Planet Labs.

— Хто ў вас замаўляе спадарожнікі? Заказы толькі з Расіі ці ёсць і замежныя?

— Заказы ёсць як у РФ, так і замежныя. У РФ можна адзначыць заказ на новыя распрацоўкі, якія патрабуюцца дзяржкампаніям (80 % гэта заказы ад ФГУП). Заказчыку патрэбна новае бачанне тых ці іншых элементаў і / або вузла касмічнага апарата; такім чынам, ім прасцей наняць кантору з боку, чым даць прапрацоўваць новы праект ўнутры кампаніі і, тым самым мы атрымліваем заказ. З замежных самае свежае — гэта Кітай. Нядаўна наша платформа адправілася ў Шанхай.

— Якія ў вас ёсць спадарожнікі на арбіце (калі ўжо ёсць)? Дзе прымяняюцца вашыя спадарожнікі, у якіх галінах?

— Да адпраўкі яшчэ справа не дайшла. Аднак гэты момант набліжаецца — ужо шмат зроблена, цяпер галоўнае — гэта адпрацоўка ўсіх сістэм.

З свежага варта адзначыць працы сумесна з піцерскім Палітэхам ў галіне прыёму-перадачы каардынатаў з аб’ектаў, якія рухаюцца. Распрацавана новая тэхналогія прыёму сігналаў перадатчыкаў АІС (аўтаматычнай інфармацыйнай сістэмы), размешчаных на судах.

Праведзены аналіз паказаў, што адным з перспектыўных варыянтаў з’яўляецца стварэнне касмічнай сістэмы на аснове нанаспадарожнікаў, вырашальнай задачы прыёму сігналаў перадатчыкаў АІС і перадатчыкаў, размешчаных на самалётах. Такімі перадатчыкамі ў цяперашні час абсталявана мноства марскіх і паветраных судоў і колькасць іх узрастае. Інфармацыя ад іх неабходная для кіравання марскім і паветраным рухам, мае попыт на рынку і адпаведны камерцыйны патэнцыял. Прапанаваная КС будзе вырашаць важныя практычныя задачы, у сувязі з чым, цалкам камерцыялізуема. КС аналагічнага прызначэння ў цяперашні час ствараюцца за мяжой. Ствараючы прапанаваную КС, Расія атрымае незалежную крыніцу інфармацыі, свабодную ад санкцый. Кошт стварэння і эксплуатацыі КС будзе адносна невялікі ў параўнанні з КС традыцыйнага тыпу з вялікімі КА.

А калі ў агульным, вобласці прымянення шырокія:

1. Усталяванне і падтрыманне сувязі, метэаралагічныя назіранні, рух, вывучэнне і назіранне зямной паверхні.
2. Назіранне Месяца, Сонца, планет сонечнай сістэмы, астэроідаў і камет, фатаграфаванне касмічных аб’ектаў, вымярэнне іх гравітацыйных і магнітных палёў, вывучэнне радыяцыі і навакольнай плазмы.
3. Сачэнне за перамяшчэннем аб’ектаў у касмічнай прасторы; даследаванне мікрачасцін ў космасе.
4. Забеспячэнне радыёлюбіцельскай сувязі.
5. Адпрацоўка новых тэхналогій і апрабацыя навуковых гіпотэз.
6. Вымярэнне параметраў іанасферы пры спакойных і абураных умовах з дапамогай разнясённых спадарожнікаў.
7. Вывучэнне палярных ззянняў над Паўночным і Паўднёвым паўшар’ямі.
8. Правядзенне навуковых эксперыментаў і выпрабаванняў складаных сістэм ў касмічнай прасторы на працягу вялікіх інтэрвалаў часу.
9. Правядзенне унікальных і складаных хімічных, біялагічных, медыцынскіх і іншых эксперыментаў ва ўмовах глыбокага вакууму.

— З якімі кампаніямі супрацоўнічаеце, магчыма, таксама прыватныя? Толькі расійскія або замежныя? Можа, у каго-то пераймаеце вопыт?

— Ёсць планы папрацаваць са СПУТНІКСам. Актыўна развіваем партнэрства з ФГУП «КБ Арсенал». З замежных партнёраў гэта «Прагрэс Індастрыял Сістэмс» (Progress Industrial Systems SA, Switzerland), а таксама нямецкая фірма TEPROSA GmbH, з якой у планах вельмі многае рэалізаваць.

— Супрацоўічаеце з інстытутамі і універсітэтамі? Можа, лекцыі праводзіце або бераце практыкантаў?

— Працуем не толькі з інстытутамі (СПбПУ, ЛЭТИ (нататка — Санкт-Пецярбургскі Палітэхнічны універсітэт Пятра Вялікага і Санкт-Пецярбургскі дзяржаўны электратэхнічны універсітэт)), спрабуем развіваць узаемаадносіны з каледжамі. Напрыклад, з Радыётэхнічным каледжам на Васільеўскім востраве.

Лекцыі, семінары праводзім, праўда, у асноўным па замове для абмеркавання асобных спец. пытанняў. Наконт практыкі таксама ёсць вопыт. Гэта працы са студэнтамі з піцерскага Палітэха, Томскага Палітэха, БДТУ «Ваенмех», ЛЭТИ, ІЦМА (нататка — Універсітэт інфармацыйных тэхналогій, механікі і оптыкі).

— Якія планы на будучыню?

— Асноўная ідэя — гэта разгортванне ўласнай вытворчасці, ўласнай вытворчай лініі. Што, на мой погляд, дазволіць вырабляць любыя вырабы, спрабаваць самыя неверагодныя розныя праекты, як для космасу, так і на Зямлі, а таксама эксперыментаваць, колькі захочацца, пры гэтым ні ад каго не залежаць. А маючы ўласныя станкі і памяшканне заўсёды будзеш сыты і апрануты :).

—  Можа, хочаце нешта дадаць: жыццёвыя прынцыпы, меркаванні пра індустрыю, пра працу ці яшчэ што-небудзь?

— Касмічная (дакладней, ваенна-касмічная) галіна зарадзілася ў рамках гонкі ўзбраенняў і заснаваная цалкам дзяржавай гуляла асабліва практычную ролю: яе задачай было забяспечыць вядучыя дзяржавы тэхналогіямі для супрацьстаяння ў патэнцыйнай ядзернай вайне. Усе астатнія ідэі асваення космасу былі хутчэй пабочным эфектам. Таму ўсе папярэднія гады сусветная касманаўтыка знаходзілася ў глыбокім ідэйным крызісе.

Каб гэтая сітуацыя змянілася патрэбныя ідэалагічныя прарывы. Але не проста фантастычныя ідэі, а нешта заснаванае на рэальных дасягненнях. Што нам цяпер трэба ад космасу? Чым новы этап развіцця касманаўтыкі радыкальна адрозніваецца ад папярэдняга? Гэта значыць, што тэхналогіі, якімі будзем карыстацца, павінны быць якасна іншымі. Гэта абсалютна новая парадыгма. Ініцыятыва павінна зыходзіць не ад дзяржавы, а ад бізнэсу. Чаму? Бізнэс заўсёды зацікаўлены ў вяртанні сваіх інвестыцый.

Дзяржава не ўмее манетызаваць тэхналогіі — гэта ўмее рабіць толькі бізнэс. Амерыканцы ў нейкі момант вырашылі, што там, дзе вырашаюцца камерцыйныя задачы, аддаём прыярытэт прыватнай касманаўтыцы і шукаем спосаб ўзаемадзеяння з ёй. Такім чынам, лічу, што неабходна прытрымлівацца ў дадзеным фарватэры і развіваць прыватныя ініцыятывы, у тым ліку і ў касмічнай сферы.