Мовы часта з’яўляюцца ахвярамі маніпуляцый палітыкаў і грамадства ў разнастайных рухах за незалежнасць і да таго падобных фарміраваннях нацыянальнай ідэнтычнасці. Можа здацца, што праблема альбо не існуе, альбо не актуальная, аднак, на жаль, гэта не зусім так — нават у дваццаць першым стагоддзі ўсё яшчэ жывыя папулісцкія настроі, якія папросту адцягваюць увагу насельніцтва ад надзённых праблем у эканоміцы і дзяржаве да такіх неістотным, як мова, на якой размаўляе насельніцтва.

Адразу варта сказаць, што мова — толькі прылада для разумення іншых людзей. Ну, дапусцім, як малаток — калі чалавек хоча забіць цвік, то яму спатрэбіцца малаток, і ён зможа справіцца з гэтай задачай.

Другі асабліва важны момант — веданне мовы не робіць аўтаматычна чалавека прадстаўніком культуры той мовы, якую ён вывучыў. Гэта значыць, рускі можа вывучыць англійскую мову, ні разу не выбраўшыся за межы сваёй радзімы, але ён не стане ангельцам ці амерыканцам, проста вывучыўшы мову. Таксама як купля або наяўнасць малатка ня робіць з чалавека прафесійнага цесляра, так і веданне мовы не ператварае чалавека ў носьбіта культуры.

Разгледзім, да прыкладу, такія краіны як Вялікабрытанія, ЗША, Канада, Аўстралія, Ірландыя і Новая Зеландыя. Не ўлічваючы мовы меншасцяў, гэтыя краіны размаўляюць на ўвогуле адной мове — ангельскай. Вынікаючы логіцы, «мова гэта нацыянальнасць» можна абвясціць амерыканцаў англічанамі, аўстралійцаў канадцамі ці нават горш — шатландцаў і ірландцаў англічанамі! Да гэтага часу памятаю, як на адным курорце хлопчык гадоў сямі некалькі разоў паўтарыў на англійскай мове, што ён шатландзец, але не англічанін.

На англійскай мове размаўляюць не толькі вышэйпералічаныя краіны: нігерыйцы, гамбійцы, жыхары Ганы, Сьера-Леонэ, Ліберыі, Гаяны, Індыі, Пакістана і многіх іншых краін таксама выкарыстоўваюць англійскую мову ў сваім жыцці. Было б дзіўна сцвярджаць, што ўсе згаданыя краіны абсалютна ідэнтычныя культурна.

Што сапраўды тады дае мова? Мова дазваляе разумець іншых людзей і абуджае цікавасць да іншых культур. Працягваючы аналогію з інструментам, як ужо сказана, адна наяўнасць малатка ня робіць з чалавека цесляра, аднак перыядычнае выкарыстанне дадзенага інструмента па гаспадарцы можа спарадзіць цікавасць да вывучэння дадзенай прафесіі (хаця б да ўзроўню аматара). Тое ж самае адбываецца і з мовай — яна падагравае цікавасць да іншай культуры, але ні ў якім разе не замяняе родную.

Гэта здаецца трохі дзіўным, але еўрапейскія мовы самі па сабе практычна не з’яўляюцца носьбітамі культуры для іншых еўрапейцаў. Цалкам верагодна гэта з-за таго, што еўрапейскі рэгіён, а таксама і былыя яго залежныя тэрыторыі (Паўночная Амерыка і іншыя месцы на планеце), вельмі блізкія культурна першапачаткова, нягледзячы на моўныя адрозненні.

Прывяду некалькі асабістых прыкладаў: быўшы расейскамоўным, я свабодна валодаю ангельскай мовай, нядрэнна разумею нідэрландскую мову і маю базавыя веды французскай і нямецкай (абедзьве мовы забываюцца з-за адсутнасці практыкі). Атрымліваецца, я вывучаў чатыры еўрапейскія мовы і, шчыра кажучы, у іх практычна няма ніякага культурнага пасылу. Хоць я свабодна валодаю ангельскай мовай, але да цяперашняга моманту я нават ні разу не быў у ангельскамоўных краінах і мае веды аб ангельскамоўнай культуры ўзятыя з гісторыі, кніг, фільмаў і музыкі, але, што важна — не з мовы. Сама мова толькі дазволіла вывучаць культуру — чытаць кнігі і артыкулы, глядзець фільмы і слухаць музыку.

Іншая справа нідэрландская мова, якой, у адрозненне ад ангельскай, я не валодаю настолькі добра, але культура і нацыянальная ідэнтычнасць нідэрландцаў мне зразумелая і ясная, наколькі гэта пакуль магчыма. Чаму так? Прычына ў тым, што ў Нідэрландах я пражыў чатыры гады без перапынку (а ўсяго ўжо прайшло гадоў шэсць ці сем з першага прыезду). Жывучы ў краіне, я меў зносіны з галандцамі, чуў мову, бачыў эмоцыі, звычаі — увогуле, я сапраўды жыў і бачыў, што такое нідэрландскі соцыум, у якім большасць людзей валодаюць англійскай мовай, але гэта зусім не перашкодзіла краіне захаваць сваю культуру і нацыянальную ідэнтычнасць. Гэта ж тычыцца і Бельгіі, якая не з’яўляецца ні Нідэрландамі, ні Францыяй, а менавіта Бельгіяй.

Такі ж прыклад я магу прывесці і з Беларуссю. Беларусь знаходзіцца на мяжы з Расеяй і расіяне любяць казаць, што, маўляй, беларусы, украінцы і іншыя славянскія народы — тыя ж рускія. Для мяне, чалавека які з дзяцінства прыязджаў у Беларусь кожны год, гэта ўводзіць да цяперашняга часу ў ступар і нават трохі абражае. Так, краіны размаўляюць на адной мове — рускай, але гэта ніяк не робіць іх «клонамі» рускіх або «рускімі». Не буду ўдавацца ў дэталі, але культура рускіх, беларусаў, украінцаў і іншых славян розная і любы, хто кажа адваротнае, проста не жыў у гэтых грамадствах знутры або звычайны невук.

Вялікая колькасць краін кажуць на адных мовах. Дапусцім, такія еўрапейскія краіны як: Бельгія, Швейцарыя, Аўстрыя і Люксембург гавораць на мовах буйнейшых суседзяў. Бельгія на галандскай, французскай і нямецкай; Аўстрыя на нямецкай; Люксембург акрамя люксембургскага гаворыць на нямецкай і французскай мовах; Швейцарыя на нямецкай, французскай і італьянскай (а таксама рэтараманскай). Хто адважыцца сказаць, што: бельгійцы — галандцы, французы і немцы; швейцарцы — «усяго толькі» немцы, французы і італьянцы; люксембуржцы — немцы і французы; аўстрыйцы — немцы? Не думаю, што знойдуцца смельчакі.

Моўнае пытанне вельмі важнае пытанне ў наш час, так як у людзей ёсць магчымасць пашыраць свае веды і вывучаць іншыя мовы і культуры, але не варта ўскладаць на мову занадта шмат надзей. Як бачна, мовы, як мінімум еўрапейскія — усяго толькі інструменты для разумення адзін аднаго. Вядома, нацыянальная мова гэта часцінка пазла, які называецца «нацыянальная культура», але далёка не самая буйная і нават не самая важная. Сапраўдная ж культура пазнаецца ў паўсядзённых зносінах і ўзаемадзеянні з носьбітамі дадзенай культуры. У жыцці ў гэтым соцыуме, але не ў механічным вывучванні мовы, а ў нашу эпоху інтэрнэту, фільмаў, музыкі і велізарнай колькасці матэрыялу на розных мовах гэта цалкам рэальна зрабіць, нават ні разу не пабываўшы за мяжой сваёй роднай краіны.