Як шмат сказана пра ўзаемаадносіны чалавека і прыроды. Гэтая тэма тычыцца цэлага шэрагу навук адначасова. Гэта вядома: геаграфія, біялогія, экалогія, сацыялогія, астраномія і гэтак далей. Разам з тым на гэтую тэму напісана мноства кніг, навуковых прац, артыкулаў і г.д. Не кажучы ўжо пра транснацыянальныя арганізацыі, створаныя на базе «правільных» адносін да прыроды з боку чалавека, а таксама шэраг міжнародных дамоўленасцяў.

Аднак, ці гэтак усё вывучана і добра, як здаецца на першы погляд?

Традыцыйна вылучаюцца 7 асноўных экалагічных праблем, якія ўплываюць на здароўе і якасць жыцця чалавецтва:

• Высечка лясоў (кожныя дзве секунды лес памерам з футбольнае поле знікае)
• Разбурэнне азонавага пласта (павялічваецца колькасць тых, хто захварэў на рак скуры і катарактай)
• Вынішчэньне біялагічных відаў (больш за 10 000 кожны год)
• Забруджванне вады (каля 1 400 дзяцей паміраюць штодня)
• Перанасяленне (7,4 мільярдаў неверагодная лічба для буйных хордавых млекакормячых (для параўнання другія па колькасці буйныя млекакормячыя — каровы налічваюць 1,4 мільярда), хоць магчыма прысутнічае праблема гарманічнага існавання чалавека з прыродай, а таксама размеркавання рэсурсаў і іх выкарыстання, чым сам факт колькаснай перавагі)
• Дэградацыя зямель (скарачэнне колькасці ўрадлівых зямель)
• Адходы

Яшчэ У. І. Вярнадскі пісаў: «Чалавек найбольш магутная геалагічная сіла на планеце». Так у сучасным свеце чалавек ўплывае на прыроду і геалогію планеты больш чым стыхійныя прыродныя з’явы.

Усяго ў гісторыі ўзаемаадносін чалавека і прыроды прынята вылучаць 4 этапы.

1. Першабытнаабшчынны. Першабытныя людзі займаюцца найпростымі відамі палявання, рыбалоўства, збіральніцтва і г.д.
2. Антычнасць. Узнікненне і развіццё земляробства і жывёлагадоўлі. Чалавек спрабуе вырабляць штосьці сам наўзамен простаму збіральніцтву.
3. Сярэднявечча. Мяняюцца светапоглядныя асновы стаўлення чалавека да прыроды. Цікава, што ў якасці асаблівасцяў дадзенага этапу вылучаецца ідэя аб духоўнасці чалавека і бездухоўнасці прыроды. Лічыцца, што беражлівыя адносіны да прыроды пачынаюцца толькі толькі зараджацца ў канцы гэтага этапу.
4. Новы час. Асноўная задача, якая стаіць перад чалавекам — засваенне і прыстасаванне прыроды для ўсё большых патрэбаў чалавечага грамадства.

Прадстаўленыя этапы ўласціва вылучаць як у так званай, савецкай геаграфічнай школе (у рускамоўных краінах) так і ў сусветнай экалогіі. Адзінства ў гэтым пытанні было дасягнута падчас канферэнцыі ААН дзе разглядаліся ідэі «ўстойлівага развіцця па навакольным асяроддзі і развіцці» ў 1992 годзе.

Сцісла азнаёміўшыся з маштабамі вывучэння экалагічных праблем, становіцца незразумелай сама наяўнасць гэтых праблем, а таксама іх пагаршэнне ў найноўшы час. Альбо ў людзей якія займаюцца прыродаахоўнай дзейнасцю недастаткова ўлады, альбо праблемамі займаецца занадта мала людзей? А звычайныя абывацелі проста на проста не думаюць пра гэта? Усё гэта гучыць вельмі дэпрэсіўна і выракаюча, але давайце пагрузімся ў праблему некалькі глыбей.

Хацелася б адзначыць, што праблемы вырашаюцца недастаткова актыўна па віне ўсяго чалавецтва адразу. Чалавек — неверагодна эгаістычная істота, гэта ні для каго не дзіва. Таму, любыя рухі ў тэматыцы абароны навакольнага асяроддзя часцей за ўсё звязаныя з паляпшэннем умоў для жыцця толькі самога чалавека. Няўвага да іншых навакольных відаў, кошт якіх ідзе не на тысячы — на мільёны, прыносіць свой плён. Напэўна, відавочна, што такой істоце як чалавек заўсёды падабалася мець зносіны толькі з блізкімі яму па духу (ці мозгу калі хочаце) людзьмі. Так, чалавек заўсёды выбірае сабе ў акружэнне тых індывідаў, якія адпавядаюць яго сістэме маральных каштоўнасцяў, поглядаў, якія, такім чынам, у нейкім сэнсе з’яўляюцца яго люстэркам. Менавіта такім чынам фармуюцца малыя групы ў соцыўме. Магчыма, так адбываецца па генетычных або эвалюцыйным прычынах, магчыма з прычыны ўплыву акружэння або выхавання. У любым выпадку ў гэтым сэнсе ў чалавечых матываў і жаданняў назіраецца нейкая схільнасць і дэтэрмінізм. Верагодна, па гэтай прычыне сярод любімых хатніх жывёл большасці з нас пераважаюць традыцыйныя хатнія жывёлы (каты, сабакі і нават коні і каровы), а павукі і пацукі ўспрымаюцца з непрыманнем, альбо як некаторая экзотыка.

Такім чынам, чалавеку ў духоўным і філасофскім сэнсе бліжэй хатнія жывёлы, чым, скажам, рэптыліі і казуркі. А гістарычны фактар сумеснага пражывання толькі ўзмацняе гэтую любоў. Таму цяпер прапаную паглядзець на шэраг жывёл (найбольш блізкіх ва ўсіх сэнсах чалавеку, для атрымання неабходнага эфекту), вымерлых па прычыне чалавека.

Тур

Апошняя асобіна загінула ў 1627 годзе. Вынішчэньне звязана з высечкай лясоў і мэтанакіраванай актыўнай паляўнічай дзейнасцю.

Марская карова

Апошняя асобіна забітая ў 1768 годзе, каровы любілі павольна плаваць на плыткаводдзе і нават не гледзячы на вялікую магутнасць і сілу (маса цела ад 4 да 11 тон, гэта значыць больш чым у слана любога віду) жывёлы, людзі прыстасаваліся параніць марскіх кароў гарпунамі, часцей асобіны паміралі ў моры нават, не патрапіўшы ў рукі людзей.

Сумчаты воўк (Тылацын)

Апошняя асобіна памерла ў заапарку ў 1936 годзе. У выніку бескантрольнага адстрэлу папуляцыя ваўкоў рэзка скарацілася. Лічылася, што жывёлы палявалі на авечак (што збольшага і з’яўлялася прычынай знішчэння), пазней высветлілася, што абвінавачванні неабгрунтаваныя (недастаткова развітыя сківіцы) але было ўжо позна.

Квагга

Жывёла была часткова прыручана і выкарыстоўвалася для аховы статкаў ад драпежнікаў, так як заўважала іх значна раней за іншых жывёл. Квагга выдавала гучны крык «куаха» у гонар якога і была названая. Таксама, людзі выкарыстоўвалі шкуру жывёлы для таго каб зрабіць разнастайныя бурдзюкі. Апошняя асобіна памерла ў заапарку Амстэрдама ў 1883 годзе.

Тарпан

Лічыцца, што жывёлы вымерлі з-за узворвання стэпаў і палявання. Асноўная частка папуляцыі знікла яшчэ ў пачатку 19 стагоддзя. Апошні тарпан памёр у 1918 годзе.

Закаўказскі тыгр

Для знішчэння тыгра людзі ладзілі аблавы. Але галоўнай прычынай знішчэньня лічыцца апрацоўка зямель у месцах пражывання кармавой базы жывёлы.

Пад пагрозай вымірання і цяпер знаходзіцца прыкладна палова рэптылій і насякомых, а таксама каля 70 % раслін. Вядома, існуе такое паняцце як натуральнае выміранне, якое ажыццяўлялася ў ходзе гісторыі хвалямі. Прынята лічыць, што існуючыя віды — гэта толькі 2–3 % ад усіх якія існавалі калі-небудзь на нашай планеце. Але нават гэтыя дадзеныя не могуць апраўдаць чалавечую дзейнасць на планеце. Нездарма, кажуць пра штучнае знішчэньне жывога свету. Чалавек, з’яўляючыся часткай прыроды, стаў асобнай, якая ўплывае на экасістэму, сілай. І па нейкай прычыне гэтую сілу можна ахарактарызаваць хутчэй, як неўсвядомленую. Не гледзячы на вышэйпрадстаўленную храналогію ўзаемаадносін чалавека з прыродай мноства фактаў, пералічаных вышэй кажа нам пра тое, што цывілізацыя людзей не можа ўсвядоміць ступень неабходнасці сачэння за навакольным асяроддзем. Нават калі гаворка ідзе аб захаванні чалавечага роду. Каб назваць таварыства ўсвядомленым ў гэтым плане трэба каб вялікая частка чалавецтва была ўсвядомленай, альбо каб ўсвядомленымі былі людзі ва ўладзе. На вялікі жаль, ні пра якую ўсвядомленасць ў гэтым плане размовы быць не можа, бо гаворка ідзе не пра папулярнасць праблематыкі, не пра размовы аб гэтым з насельніцтвам, а аб мэтанакіраванай дзейнасці, пераходзе на альтэрнатыўныя крыніцы энергіі, павелічэнні колькасці, якасці і плошчы прыродаахоўных тэрыторый, а таксама паляпшэнні культуры кожнага асобна ўзятага чалавека. Тэмпы вымірання відаў у сучасным свеце не дазваляюць спадзявацца на добрую будучыню для чалавецтва, нават калі гэта адаб’ецца праз 100 або 1000 гадоў.

Залежнасць росту насельніцтва ад росту вымірання відаў

Нешта змяніць заўсёды неверагодна складана, асабліва калі адно пакаленне перацякае ў іншае максімальна плаўна. Але часам, кардынальныя змены грамадскай свядомасці за даволі кароткія тэрміны, мы можам назіраць у гісторыі. Такія змены неабходна ўзяць пад кантроль, таксама, як і стан і колькасць папуляцыі выміраючых відаў. Што называць натуральным, а што штучным пытанне больш філасофскае, але рассяліўшыся па ўсёй планеце, знішчыўшы асяроддзе для жыцця (і працягваючы гэта рабіць) многіх відаў, мы не можам зняць з сябе адказнасць за смерць тых папуляцый, якія спынілі сваё існаванне па нашай віне.

Многія жывёлы забіваюць іншых дзеля ежы. Але маштабы знішчэння параўноўваць проста бессэнсоўна, нават не ўлічваючы ўскоснага згубнага ўплыву чалавецтва. А так як чалавек, адзіны від на Зямлі, здольны пралічваць будучыя станы найскладаных сістэм, менавіта ён і павінен узяць усё пад свой кантроль на гэтай планеце. З’яўленне (якім бы чынам гэта ні адбылося) складанага развітога мозгу абавязвае нас падоўжыць час існавання чалавецтва і біяразнастайнасці як мінімум. Нягледзячы на гэта цяпер мы бачым зусім іншую карціну. Ствараецца такое ўражанне, быццам будзь чалавек чацвераногім дзікім ўсяедным драпежнікам, умелым толькі паляваць і невыразна крычаць у выпадку небяспекі, мы пратрымаліся б на гэтай планеце куды даўжэй. Дык няўжо асаблівасцю самых складаных істот, з’яўляецца хуткае выміранне ўсёй папуляцыі, у выніку жадання жыць у камфорце і не думаць ні пра што?

Яна адзінокая, але неверагодна разнастайная і жывая частка Сусвету, якую хацелася б захаваць зыходзячы з біялагічных, эстэтычных, філасофскіх, навуковых, рэлігійных, асабістых і маральных прынцыпаў. Унікальны, выдатны і дзіўны дом для мноства відаў істот пад назвай — Зямля.